کامبوج
کامبوج (Cambodia)
موقعیت. کشور پادشاهی کامبوج در آسیای جنوب شرقی و در جنوب شبه‌جزیرۀ هندوچین قرار دارد. این کشور از شمال به تایلند و لائوس، از شرق و جنوب به ویتنام، و از جنوب غربی و جنوب به خلیج تایلند و کشور تایلند محدود می‌شود. مساحت کامبوج ۱۸۱,۰۳۵ کیلومتر مربع است و شهر پنوم پن[۱] پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. بیشتر نواحی مرکزی کامبوج را جلگه‌های پَست آبرفتی تشکیل داده و نواحی شرقی و مشرف به مرزهای ویتنام را تپه‌ماهورهایی فراگرفته است که در کوه‌پایه‌های غربی ارتفاعات مرکزی ویتنام قرار دارند. رشته ارتفاعات دانگرِک[۲] با ارتفاع ۳۵۰ تا ۷۵۰ متر در شمال، این سرزمین را از کشور تایلند جدا می‌کند و کوه‌های کراوان واقع در جنوب غربی، نوار ساحلی خلیج تایلند را از درون‌بوم[۳] کشور جدا می‌سازد و بلندترین نقطۀ کشور یا کوه پنوم آئورال[۴] با ارتفاع ۱,۸۱۳ متر، در ۱۲۰کیلومتری شمال غربی پنوم پن جا دارد. رود بزرگ مکونگ[۵]، که از شمال به جنوب روان است، و نیز رودخانۀ تونله ساپ[۶]، که از شمال غربی به‌سوی جنوب شرقی جریان دارد و از دریاچۀ تونله ساپ می‌گذرد، همراه با ریزابه‌های متعدد خود، جلگۀ مرکزی کامبوج را از آبرفت‌های خود پدید آورده‌اند. رودخانۀ مکونگ، بزرگ‌ترین رود آسیای جنوب شرقی و دهمین رود بزرگ جهان، با گذشتن از آبشار مرزی خون[۷] از لائوس به کامبوج وارد می‌شود و پس از عبور از شهر پنوم پن در۹۰کیلومتری جنوب شهر مزبور به کشور ویتنام وارد می‌شود و با دلتای عظیم خود به دریای چین جنوبی می‌ریزد. تونله ساپ، بزرگ‌ترین دریاچۀ آسیای جنوب شرقی و یکی از وسیع‌ترین منابع آب شیرین جهان، در مرکز غربی این کشور و در مسیر رودخانه‌ای به همین نام قرار دارد. مساحت دریاچۀ مزبور در خشک‌ترین فصل سال دست‌کم ۲,۶۰۰ کیلومتر مربع است و در فصل مونسون[۸] از طغیان رود مکونگ انباشته می‌شود و مساحت آن تا حدود ۱۰هزار کیلومتر مربع افزایش می‌یابد. در شمال این دریاچه ویرانه‌های شهر باستانی آنگکور توم[۹] قرار دارد که سابقۀ آن به قرن ۱۳م می‌رسد. بیشتر جمعیت کامبوج در جلگۀ مرکزی به‌سر می‌برند و شهرها و بندرهای مهم آن عبارت‌اند از پنوم پن، باتامبانگ[۱۰]، کامپونگ چام[۱۱]، کامپوت[۱۲]، پورسات[۱۳]، و بندر کامپونگ سوم[۱۴]. اقلیم کامبوج از نوع مونسون مدارگانی[۱۵] است. ماه‌های آذر و دی سردترین و اسفند و فروردین گرم‌ترین ماه‌های این کشور است. فصل بارندگی کامبوج از اردیبهشت تا مهر به درازا می‌کشد و میانگین بارندگی آن به حدود ۱,۴۰۰ میلی‌متر در جلگۀ مرکزی و ۳,۸۰۰ میلی‌متر در بخش‌های کوهستانی و نواحی ساحلی بالغ می‌شود. میانگین دمای شهر پنوم پن در دی‌ماه ۲۵.۶ درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۸.۹ درجۀ سانتی‌گراد است، و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۱,۳۰۸ میلی‌متر می‌رسد. حدود ۵۵ درصد از مساحت کشور کامبوج را جنگل‌ها و درخت‌‌زارهایی از نوع کائوچو، کاپوک، نخل، نارگیل، و موز که ارزش اقتصادی دارند فراگرفته و جلگه‌های مرکزی آن پوشیده از علفزارهای ساوانایی[۱۶] است و فیل، گاو وحشی، آهو، یوزپلنگ، خرس، و ببر و پرندگانی چون لک‌لک، انواع طوطی، طاووس، قرقاول، و اردک وحشی و انواع مارهای سمی حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند.
اقتصاد. برنج عمده‌ترین محصول مصرف داخلی و صادراتی کامبوج است و ۹۰ درصد زمین‌های مزروعی کامبوج به شالی‌کاری اختصاص یافته است. علاوه بر برنج تولید میوه و سبزیجات و پرورش دام و طیور نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است. دریاچۀ تونله ساپ از نظر پرورش و صید ماهی که از غنی‌ترین نواحی جهان است و فرآوری کائوچو، تولید مصنوعات چوبی، مواد کشاورزی و غذایی، سیگار و شیلات نیز بخشی از فعالیت‌های صنعتی این کشور محسوب می‌شوند. بیشتر نیروگاه‌های کامبوج با سوخت فسیلی وارداتی کار می‌کنند و میزان الکتریسیتۀ تولیدشدۀ آن ۲۱۰میلیون کیلووات ساعت است. کامبوج از نظر منابع زیرزمینی نسبتاً فقیر است و کانی‌های آن به فسفات، آهن، طلا و بعضی سنگ‌های قیمتی منحصر می‌شود. مساحت جنگل‌های کامبوج ۹.۸میلیون هکتار است و تولید چوب و الوار آن، که ۴۳ درصد از تجارت خارجی را تشکیل می‌دهد، به ۸.۱۶میلیون متر مکعب می‌رسد.
حکومت و سیاست. مطابق قانون اساسی ۱۹۹۳، نظام حاکم بر کشور کامبوج سلطنتی مشروطۀ چندحزبی با یک نهاد قانون‌گذاری است. نوردوم سیهانوک[۱۷] از ۲۳ سپتامبر ۱۹۹۳ مقام سلطنت و همچنین فرماندهی کل نیروهای مسلح کامبوج را برعهده گرفته است. مجلس قانون‌گذاری کامبوج از ۱۲۲ نمایندۀ منتخب مردم تشکیل شده است که برای مدت پنج سال برگزیده می‌شوند و رهبر حزب حائز اکثریت نخست‌وزیری و مسئولیت تشکیل هیئت دولت را برعهده دارد.مردم و تاریخ. جمعیت کامبوج ۱۳,۳۹۵,۶۸۲ نفر است (۲۰۰۸) و تراکم نسبی آن به ۷۴ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالانۀ جمعیت آن ۱.۸ درصد است و خمرها ۸۸.۶درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. آیین رسمی آنان بودایی است و حدود ۷۸ درصدشان در روستاها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان خمری است. میانگین امید به زندگی در این کشور ۵۶ سال است و ۶۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. کامبوج ظاهراً از اندیشمندی به نام کامبو، که نخستین شاه کشور بوده، نام گرفته است. خمر[۱۸]ها، بومیان اصلی کامبوج، در قرن یکم میلادی از سرزمین‌های شمالی به این کشور مهاجرت کردند و در آن‌جا سکنی گزیدند. آنان تحت حمایت امپراتوران چین و تحت تأثیر فرهنگ و آیین‌های هندی و چینی قرار گرفتند. خمرها در قرن ۸م دولت سلطنتی نیرومندی تشکیل دادند و خاندان آنگکوریان[۱۹] در آن‌جا به فرمانروایی پرداختند. خاندان مزبور تا قرن ۱۵م بر این سرزمین حکومت کردند و در ۱۲۰۰م شهر آنگکور‌توم را بنا نهادند. با رو به ضعف‌نهادن خمرها، ویتنامی‌ها بر کامبوج تاختند و از آن پس این سرزمین ۴۰۰ سال بین خمرها و ویتنامی‌ها دست‌به‌دست می‌شد. سرانجام کامبوج برای رهایی از ویتنامی‌ها در ۱۸۶۴ تحت‌الحمایگی فرانسه را پذیرفت. و در ۱۸۸۴ رسماً به یکی از مستعمرات فرانسه مبدل شد و به‌دنبال آن دیگر نواحی هندوچین نیز به تصرف فرانسه درآمد. ژاپن در ۱۹۴۱ کامبوج را اشغال کرد و پس از پایان جنگ جهانی دوم این سرزمین دوباره در اختیار فرانسه قرار گرفت. فرانسوی‌ها زیر فشار ویتنامی‌ها در ۱۹۵۳، کامبوج را تخلیه کردند و در ۹ نوامبر همان سال استقلال کامبوج را به‌رسمیت شناختند و شاهزاده سیهانوک در حالی‌که پدرش در مقام سلطنت کامبوج بود، مسئولیت نخست‌وزیری کشور را عهده‌دار شد. کامبوج در جنگ ویتنام بی‌طرفی پیش گرفت و به‌مرور به اردوگاه کمونیست نزدیک شد. در انتخابات ۱۹۶۶ ژنرال لون نول، که از سوی دولت امریکا پشتیبانی می‌شد، سیهانوک را از کار برکنار کرد و نخست‌وزیری کامبوج را در دست گرفت و به سرکوبی خمرهای سرخ پرداخت. خمرهای سرخ در ۱۹۷۵ قدرت را در کامبوج به‌دست گرفتند. و نظامی سخت مستبدانه و خشونت‌آمیز را به رهبری پول پوت در کامبوج برقرار کردند و به کشتارهای وسیع مردم پرداختند. خمرهای سرخ در نبرد با ویتنامی‌ها شکست خوردند و سرنگون شدند و دولت جمهوری خلق کامبوج با حمایت ویتنامی‌ها بر سر کار آمد. ویتنامی‌ها تحت فشارهای بین‌المللی دست از حمایت دولت مزبور برداشتند و کامبوج را در ۱۹۸۹ تخلیه کردند. پرنس سیهانوک که دور از وطن به‌سر می‌برد به کشور بازگشت و بر پایۀ قانون اساسی ۱۹۹۳ پادشاهی کامبوج را به‌دست گرفت و نظام حکومتی این کشور به سلطنت مشروطۀ پارلمانی تغییر یافت.