القانون (کتاب)
القانون (کتاب)
(به عربی: القانون فی‌الطب) مهم‌ترین کتاب ابن سینا (۳۷۰ـ۴۲۸ق) در زمینۀ پزشکی. این کتاب دارای پنج بخش (کتاب) و هر بخش دارای چند «فن»، «تعلیم» و «فصل» است: کتاب اول با نام «کلّیات» که دارای چهار «فن» است شامل عناصر و اخلاط و نیروهای چهارگانه؛ شناخت بیماری‌ها و اسباب و عوارض کلّی؛ اسباب تندرستی، بیماری و ضرورت مرگ؛ طبقه‌بندی روش‌های درمان برحسب بیماری‌های کلی. ابن سینا این بخش را پیش از ۴۰۶ق، یعنی در حدود ۳۵سالگی تألیف کرده است. کتاب دوم دربارۀ ادویۀ مفرده (داروهای ساده) است که شامل ۸۰۰ داروی گیاهی، حیوانی و معدنی است. کتاب سوم دربارۀ بیماری‌های جزئی مخصوص اعضای خاصی از بدن، کتاب چهارم دربارۀ بیماری‌هایی که ویژه عضو خاصی نیستند و کتاب پنجم دربارۀ داروهای مرکب (ادویۀ مُرَکَّبه). این کتاب بزرگ‌ترین سند پزشکی جالینوسی است، اما در مهم‌ترین مسائل نظری، دیدگاه ارسطویی بر آن مسلّط است. در بخش ادویه نیز از کتاب معروف الحشایش دیوسکوریدوس، داروشناس نامدار یونانی در نیمۀ دوم قرن ۱م، استفاده کرده است. کتاب قانون در قرون وسطا، مهم‌ترین منبع آموزش پزشکی در دانشگاه‌های اروپا بوده و تا ۱۶۵۰م تدریس می‌شده است. متن کامل کتاب قانون پیش از ۱۱۸۷م به فرمان اسقف اعظم طُلَیطُلَه به لاتین ترجمه شده است. از آن زمان به بعد مخصوصاً در زمان رنسانس چندین‌بار ترجمۀ این کتاب چاپ شده است. متن عربی این کتاب را نخستین‌بار در ۱۵۹۳م در رم و سپس در ۱۲۹۰ق در قاهره چاپ کرده‌اند. دانشمندان چندین شرح، تلخیص و حاشیه بر این کتاب نوشته‌اند ازجمله موجزالقانون و شرح تشریح القانون از ابن نفیس (م ۶۸۷ق)، سه کتاب به نام شرح القانون از امام فخر رازی، قطب‌الدین ابراهیم بن علی مصری و داوود انطاکی، شرح الکلّیات لابن سینا از قطب‌الدین محمد بن مسعود شیرازی و قانونچه از محمود بن محمد چغمینی.