التهاب ملتحمه
التهاب ملتحمه (Conjunctivitis)
(یا: ورم ملتحمه؛ کنژنکتیویت؛ چشم صورتی[۱]؛ چشم مَدْرس[۲]؛ قرمزی چشم[۳]) بیماری چشمی. بیماری ناشی از عفونت، حساسیت، اثرات مواد شیمایی یا عوامل محیطی است که ملتحمه و لایۀ زیرین پلک و گاه کرۀ چشم و صلبیه[۴] را درگیر میکند. بعضی این بیماری را تراخم دانستهاند؛ ولی تراخم گونهای از التهاب چشمی میکروبی است.
این بیماری پراکندگی و فراوانی جهانی، بهویژه در مناطق گرم و خشک دارد و سالانه میلیونها نفر از نوزاد تا سالمند را مبتلا و هزینههای بسیار تحمیل میکند. شیوع آن در پاکستان در 2023م به تعطیلی مدارس و ادارات انجامید. بیش از نیمی از بیماران در هفتۀ نخست، سلامت یافته، ولی تشدید آن آسیبهایی چون نابینایی را به همراه دارد. با تداوم آن در هفته بعد و افزایش نشانههای بیماری، مراجعه به پزشک لازم است. گونههایی از التهاب چشمی چون تراخم از گذشتههای دور شناخته شده بود، ولی با پژوهشهای جدید، از سال 1953م مشخصات و انواع آن شناختهتر شد و اکنون آن را به التهابهای حساسیتی، ویروسی، میکروبی (باکتریایی)، شیمیایی و رخدادی طبقهبندی کردهاند. التهاب ملتحمۀ نوزادان با اینکه میکروبی است، به دلیل اهمیت به صورت جداگانه طبقهبندی میشود. در همۀ انواع التهاب ملتحمه، نشانههای خارش، سوزش، اشکریزی، قرمزی، تورم پلکها و ترشحات چرکین مشاهده میشود. دو نوع التهاب ملتحمۀ ویروسی و میکروبی از طریق وسایل شخصی مثل حوله، حضور در جمعیت شلوغ، پشه و استخر قابل انتقال است.
انواع بیماری
انواع ششگانۀ این بیماری افزون بر ویژگیهای مشترک، در علت، روش درمان و الگوی گسترش تفاوتهایی دارند.
- حدود 80درصد بیماران دارای التهاب ملتحمه از بزرگسالان و 20درصد از خردسالان، بر اثر ویروس مبتلا شدهاند. التهاب ویروسی با عفونتهای تنفسی، سرماخوردگی و گلو درد همراه است. ویروسهایی از گروههای هرپس سیمپلکس[۵] آدنو[۶] و انترو[۷] در این نوع التهاب دخالت دارند. این نوع التهاب معمولاً خودبهخود برطرف میشود و نیاز به درمان خاصی ندارد. ولی در صورت تشدید، پزشک به وسیلۀ لامپ شکافی[۸] (بیومیکروسکوپ) بیشتر بررسی میکند و با اشک مصنوعی و کمپرس سرد و قطرههای استروئیدی درمان میکند. معمولاً دورۀ آن سه هفته، البته مسری است.
- التهاب آلرژیک (حساسیتی) بر اثر حساسیتزاهایی چون مواد آرایشی، بعضی داروها، گردۀ گل و گیاه و موی حیوانات، افراد مختلف را مبتلا کرده و بسیار شایع است. اغلب افرادی که بر اثر حساسیت، چشم ملتهب دارند، در هفتۀ نخست و بدون درمان، سلامت خود را باز مییابند؛ ولی در صورت تداوم و تشدید، مراجعه به پزشک و نمونهگیری از ترشح چشم و آزمایش لازم است. این نوع مسری نیست، ولی بسیار شایع است. باید از هر آنچه احتمالاً باعث حساسیت میشود، پرهیز کرد. با استفاده از اشک مصنوعی و کمپرس سرد میتوان علائم آن را کاهش داد ولی در صورت شدت، نیاز به داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، آنتی هیستامین و قطرههای ماستسل[۹] هست.
- التهاب میکروبی (باکتریایی) بر اثر باکتریهای نظیر استافیلوکُک[۱۰]، استرپتوکُک[۱۱]، کلامیدیا[۱۲]، نایسریا[۱۳] و هموفیلوس آنفولانزا[۱۴] پدید آمد. این نوع معمولاً بدون درمان برطرف میشود. اگر پس از سه روز بهبودی مشاهده نشود، پزشک آنتیبیوتیک و محلول چشمی تجویز میکند. در صورت پیشرفت و درگیری صلبیه و کرۀ چشم، نمونۀ ترشحات آزمایش و اقدامات درمانی افزایش مییابد.
- التهاب شیمیایی با ورود مادۀ اسیدی یا قلیایی به چشم پدید میآید. سوختگیهای شیمیایی شدید روی قرنیه تأثیر گذاشته و نابینایی را به همراه دارد. لازم است سریع چشم شستشو و از قطرههای بیحسی و مسکن استفاده گردد.
- التهاب ملتحمه نوزادان بر اثر عفونت کلامید یا تراکوماتیس[۱۵] در رحم مادران مبتلا به سوزاک یا به هنگام زایمان پدید میآید. این بیماری باید بلافاصله درمان شود، در غیر این صورت باعث نابینایی میشود.
- نوع دیگر التهاب ملتحمه بر اثر رخدادهایی مثل جوشکاری و ورود نور شدید به چشم است.