برهان انی

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

برهان انّی a priori

(یا برهان پیشین) به لاتینی «از آنچه از پیش می‌آید». در منطق، به برهانی گفته می‌شود که صدق یا کذب‌اش، بی‌نیاز از رجوع به تجربه باشد: عکس برهان لمّی یا پسین. در قضایای پیشین، مکان، زمان، واقعیت، و عدم مستقل از تجربه وجود دارند و استدلال بر پایۀ آن‌ها انّی یا پیشین (آپریوری) است. به عقیدۀ کانت[۱]، ما این مفاهیم را از تجربه به دست نمی‌آوریم، بلکه با به‌کار بستن آنهاست که تجربه حاصل می‌کنیم. در اخلاق نیز، به نظر او، تصورات نهفته در واژه‌های «خوب» و «بد» در هر ذهنی، فطری، الزام‌آور و مستقل از مشاهدۀ بالفعل‌اند. اصطلاح «پیشین» در کاربرد عادی به چیزی اطلاق می‌شود که ظاهراً برگرفته از تجربه نیست.


  1. kant