حیدرعلی خان
حیدرعلی‌خان (۱۱۳۴ـ۱۱۹۷ق)
| حیدرعلی خان | |
|---|---|
| زادروز |
۱۱۳۴ق |
| درگذشت | ۱۱۹۷ق |
| نام‌های دیگر | حیدر علی نایکی |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| لقب | فتح حیدر بهادر |
| گروه مقاله | تاریخ جهان |
| خویشاوندان سرشناس | فتح محمد (پدر)، تیپوسلطان (پسر) |
(معروف به حیدر «علی نایکی» و ملقب به «فتح‌حیدر بهادر») از فرمان‌روایان مسلمان و بنیادگذار سلطنت (۱۱۷۳ـ۱۱۹۷ق) میسور در جنوب هند، فرزند فتح‌محمد، و پدرِ تیپوسلطان. پس از مرگ پدرش که از بزرگان صوبه‌سرا بود، در ۵سالگی تحت سرپرستی پسر عمویش، حیدر صاحب، از سپاهیان صاحب مقام میسور، درآمد و به فنون نظامی آشنا شد. حیدرعلی نخست ملازم عبدالوهاب، حاکم کرناتک، و سپس به فرماندهی دستۀ کوچکی از سپاه منصوب و براثر لیاقت و شجاعت در سرکوبی شورش‌ها و جنگ‌ها در میسور حاکم ایالت دندیگل شد و سپس لقب «فتح‌حیدر بهادر» گرفت (۱۱۷۲ق). در ۱۱۶۹ق یک سال با کمک بسالت‌جنگ، امیر دکن، علیه مراتهه جنگید و قلعۀ هوسکوته را فتح کرد و به فرمان پادشاه هندوستان حاکم صوبه‌سرا شد. سپس سرنگپتن را تصرف و کهندی رائو، صدراعظم، را زندانی کرد و سپس به فتح ایالت تندی، بدنور، منگلور، گوا و بندر کالی و جزیره مالدیپ و راجاکور چین پرداخت و شورش نایری‌ها را درهم شکست. از سوی دیگر، انگلیس از ترس گسترش فتوحات حیدرعلی با امیر حیدرآباد و مراتهه متحد شد و میسور را تصرف کرد (۱۱۸۰ـ۱۱۸۲ق) و حیدرعلی‌خان ناگزیر در ۱۱۸۲ق با انگلیس صلح کرد. او با کمک پسرش، تیپوسلطان، منگلور را محاصره کرد و انگلیس‌ها را شکست داد و قلعۀ نرسی‌پور و هوسکوته را دوباره گرفت و امیر حیدرآباد و مراتهه را ناگزیر به صلح کرد. در ۱۱۸۳ق مادهوراو، رهبر مراتهه، دوباره به میسور حمله برد و حیدرعلی‌خان را شکست داد و میسور را تصرف کرد. پس از مرگ رهبر مراتهه، حیدرعلی‌خان قلمرو او را به‌تصرف درآورد و در هند جنوبی حکومت مقتدر و بزرگی تشکیل داد (۱۱۸۵ـ۱۱۹۳ق)، و نیز ایالت‌های آرنی، نرونور، کاویری پنن، بندر محمود را فتح کرد و در نبرد پرلی‌پور بر ارتش انگلیس پیروز شد (۱۱۹۵ق). اما زمانی که انگلیسی‌ها مجبور به ترک هند جنوبی بودند، حیدرعلی در ارکات درگذشت. به دستور تیپوسلطان، جسد حیدرعلی را به سرنگپتن بردند و در لاله باغ یا باغ قرمز به‌خاک سپردند و بر آن مقبره‌ای بنا کردند. حیدرعلی مردی شجاع، باشخصیت، ادب‌شناس، سخت‌گیر ولی عادل بود و در امور کشورداری مهارت داشت. وی که قریشی‌نسب و شیعی‌مذهب بود و اجدادش از مکه به هندوستان مهاجرت کرده بودند به هندوها آزادی کامل شعائر مذهبی داد و تلاش می‌کرد تا با کشورهای اسلامی متحد شود.