ریتورنلو
ریتورنِلّو (ritornello)
در موسیقی، قسمتی تکرارشونده. در قرن‌های ۱۴ و ۱۵م، این قسمت ترجیع‌بند پایانی هریک از بیت‌های مادریگال بود، و موسیقی آن ساختاری جدا از ساختار قسمت‌های قبلی داشت، که اغلب شامل تغییر متر هم می‌شد. در اپرا و ترانۀ قرن ۱۷، ریتورنِلّو یک پایان یا ترجیع‌بندِ سازی بود که به انتهای آریا یا ترانه اضافه می‌شد؛ در دوران کلاسیک (۱۷۵۰ـ۱۸۲۰)، از آن در ساخت کنسرتو استفاده می‌کردند، و این قسمت نشان‌دهندۀ بازگشت تمامی ارکستر (یا «توتّی») پس از یک پاساژ تک‌نوازی بود.