سیاوشان
سیاوشان
(یا: سوگِ سیاوشان) سوگ‌آیینِ کهن ایرانی، به یادبودِ در خون‌غلتیدنِ سیاوش. تعیین تاریخ دقیق این سوگ‌آیین ممکن نیست. به‌نظر می‌رسد خاستگاهِ آن آسیای مرکزی باشد. اسطورۀ سیاوش به‌نحوی دگرگونی‌های فصلی و از این راه مرگ و زندگی را نمادینه می‌کند. برخی پژوهشگران برمبنای این تفسیر، اسطورۀ سیاوش و سوگ‌آیین سیاوش را به دورۀ پیدایی آیین‌های کشاورزی، دورۀ نوسنگی، مربوط می‌دانند. شواهد نشان می‌دهد که آیین سیاوش در آسیای میانه، دست‌کم از دورۀ هخامنشی برگزار می‌شده و محوری‌ترین انگارۀ مذهبیِ مردمان آن سامان بوده است، تا آن‌جا که از دوره‌ای در تاریخ آسیای میانه به نامِ «دورۀ سیاوش» یاد می‌شود. در دیوارنگاره‌‌های کشف‌شده، به‌ویژه در پنجیکند، همچنین بر کوزۀ معروف به «کوزۀ مرو»، تصاویری روشن از سوگواریِ زنان بر پیکر سیاوش به‌چشم می‌خورد. برخی سوگ‌آیین سیاوشان را در آسیای میانه، همان مراسمِ آغاز سال نو، نوروز، می‌دانند. برپاییِ سوگ‌آیین سیاوشان، پس از اسلام نیز کمابیش در گوشه‌وکنار جهانِ ایرانی، دست‌کم تا اواخر دورۀ قاجار، مثلاً در شیراز ادامه داشته است. تعزیه و دیگر آیین‌های عزاداری برای امام حسین (ع) را شکل ِ‌اسلامی‌شدۀ سوگ‌آیین سیاوشان دانسته‌اند. نخل‌گردانی همۀ نشانه‌های سوگ‌آیین سیاوشان را بازتاب می‌دهد. رسم تابوت‌گردانی، به‌ویژه در دسته‌های عزاداریِ ماه محرم، نیز شکل اسلامی‌شدۀ آیین‌سیاوشان است. سوگِ آیینِ چَمَر در میان عشایر لر، و پیر شالیار در میان کُردان، ریشه در آیین‌سیاوشان دارند. دست‌مایۀ اصلی رمانِ سووشون، نوشتۀ سیمین دانشور و صورت شیرازیِ سیاوشان، مراسمی است که با نام سووشون، در گذشته‌ای نه‌‌چندان دور، در شیراز برپا می‌شده است.