شیوه تولید آسیایی

شیوۀ تولید آسیایی (Asiatic mode of production)
در نظریۀ ماتریالیسم تاریخی کارل مارکس، شیوه‌ای تولیدی مبتنی‌بر خودکفایی جوامع روستایی و برداشت مازاد و تولید اندک روستاییان از سوی دولتی استبدادی. کارل ویتفوگل، در کتاب معروفش، استبداد شرقی (۱۹۵۷)، مفهومی مشابه مفهوم مارکس عرضه کرد که به تمدن‌های آبیِ آسیایی موسوم بود. مارکس و ویتفوگل بر آن بودند که وجود سرزمین‌های پهناور و فاقد منابع فراوان آب در آسیا، تأسیس نظام‌های آبیاری گسترده در آن‌ها را سبب شده است. این امر صرفاً به‌دست دولت‌های مقتدر امکان داشت. این دولت‌ها متولی توزیع آب در جامعه‌اند و بدل به دولت‌هایی استبدادی می‌شوند و اتکای آن‌ها بر جامعۀ خودکفا ممکن است قرن‌ها به حکومت شاه تداوم بخشد. ویتفوگل در کتاب خود بر آن بود که جامعۀ شوروی نیز جامعه‌ای از نوع استبداد شرقی است. مفهوم شیوۀ تولید آسیایی در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، نزد گروهی از انسان‌شناسان مارکسیست و افریقاشناس بار دیگر مطرح شد.

 

---