مجمع الجزایر گولاگ
مَجمَع‌الجزایر گولاگ (Archipelag Gulag)
اثری چندوجهی در سه جلد، از الکساندر سولژنیتسین، منتشر شده به روسی، چاپِ جلد اول و دوم آن در ۱۹۷۳ و جلد سوم در ۱۹۷۶ در پاریس. این کتاب به‌صورت کامل فقط در ۱۹۹۰ در روسیه به‌چاپ رسید. مجمع‌الجزایر گولاگ را به دشواری می‌توان در یکی از انواع ادبی جای داد، چراکه کتابی است هم در تاریخ خشونت و سرکوب در شوروی از روی کار آمدن جمهوری لنینی، هم وقایع‌نگاری و جغرافیای اردوگاه‌ها، هم مردم‌شناسی، هم اعترافات و سرگذشت شخصی نویسنده، و هم تفکرات فلسفی دربارۀ انسان در برابر فساد اخلاقی است. مؤلف در نگارش این اثر از یاری بسیاری کسان بهره برده است. او مخاطب عمده‌اش را وارلام شالاموف قرار داده است، اگرچه در طی داستان شخصیت «زک»، را از آغاز بازداشت و انتقال از زندانی به زندان دیگر و سرانجام رسیدن به جهان اردوگاه، نمایش می‌دهد و در این سیر ظهور صنعت تنبیه و کیفر را توصیف می‌کند. به‌دست دادن اطلاعاتی ارزشمند دربارۀ مؤلف، توصیف تصویر و سرنوشت‌های گناهکاران با توجه به پیشینۀ تاریخی بشر، تغییر لحن‌ها، استهزاهای گزنده، و نفخۀ حماسی آن، این کتاب را به یکی از آثار مهم قرن ۲۰ تبدیل کرده است. مجمع‌الجزایر گولاگ پس از انتشار در روسیه با استقبال فراوان روبه‌رو شد و به از بین رفتن بقایای استالینیسم کمک کرد. همچنین برای سولژنیتسین جایزۀ دولتی ادبیات را به ارمغان آورد، اگرچه او آن را نپذیرفت.