میرزا محمد باقر بواناتی

(نیز با نام های: میرزا محمد باقر بن صابر بواناتی؛ محمد باقر بواناتی شیدانی؛ معروف به ابراهیم معطر) ادیب و شاعر، و روشنفکر آزادی خواه ایرانی. او را نخستین شاعر سیاسی ایران می دانند. او آموزگار زبان فارسی ادوارد براون، خاورشناس شهیر انگلیسی، بود. در اوایل جوانی٬ مدتی درویش مسلک بود. پس از آن نصرانی و سپس کلیمی شد. طی سیر فکری و تغییر عقیده٬ مدتی دهری مسلک و بی دین شد. اما عاقبت به اسلام گروید و در ترویج مذهب اسلام با تعصب بسیار پیش رفت. سید جمال الدین اسدآبادی که از هندوستان به مکه رفته بود، او را در بوشهر دید و پس از مباحثه و مناظره، باعث شد او که تازه مسیحی شده بود، تسلیم و مسلمان شود.

در یکی از دهستان های بوانات متولد شد. هر چند که تاریخ تولدش مشخص نیست٬ اما احتمالا بین ۱۲۳۰ تا ۱۲۳۵ق باشد. او فرزند صابر شیدانی بود. خانواده ای دهقان داشت که از مردم بوانات فارس بودند.

مبادی علوم عصر خود را در زادگاهش فرا گرفت. حدود ۱۲ سالگی٬ بدون اطلاع دادن به خانواده اش به شیراز رفت و آن جا به تحصیل پرداخت و زبان انگلیسی را نیز آموخت. هنگام جوانی٬ به سبب مشهور بودن به دهری گری و بی دینی و بیان سخنان بدعت آمیز٬ ناچار شد شیراز را ترک کند و به برازجان برود. به هند و بغداد سفر کرد. پس از بازگشت به وطن، به بوشهر رفت و آن جا ازدواج کرد. مدتی نیز مترجم کنسولگری انگلیس بود. از آن جا راهی لندن شد. او که مدتی معروف بود به "میرزا محمد باقر خدایی" و نیز "میرزا محمد باقر کفری" و "ابراهیم جان معطر"، در لندن خودش را "محمد باقر ایرانی" نامید. آن جا به تدریس زبان عربی و فارسی مشغول بود و از این راه، امرار معاش می کرد. ادوارد براون از جمله شاگردانش بود و به او فارسی آموخت.

حدود 5 سال در لندن اقامت داشت و به علت بیماری دخترش، به بیروت رفت. اما دخترش آن جا درگذشت. (حدود 1283ق) پس از مخالفت دولت عثمانی با ماندنش در بیروت، به ایران بازگشت. او مکتب آموزش رایگان اطفال را در تهران بنیان نهاد.

میرزا محمد باقر بواناتی در 1307ق به علت ارتباط و الحادش با سید جمال الدین، زندانی شد اما با پادرمیانی و شفاعت میرزا علی اصغر خان امین السلطان آزاد شد.

بواناتی در 1310ق در تهران درگذشت.