پناهندگی سیاسی
پناهندگی سیاسی
در حقوق بین‌الملل، اعطای پناهندگی در کشور دیگر به شخصی که به دلایلی سیاسی نمی‌تواند به کشور خود بازگردد و در صورت بازگشت با خطر جدی مواجه خواهد شد. پناه‌جو در این معنا نوعی پناهنده است که به‌سبب ترس موجه از اذیت و آزار به دلایل نژادی، دینی، ملیّتی، عقیده سیاسی، یا عضویت در یک گروه اجتماعی ویژه، گریخته است و نمی‌تواند یا نمی‌خواهد به کشورش بازگردد. اصطلاح پناهنده در آغاز به پروتستان‌های فرانسوی (اوکنوها) اطلاق می‌شد که درپی لغو فتوای ۱۶۸۵ نانت و برچیده‌شدن بساط تساهل دربرابر مذهب پروتستان به انگلستان رفتند. در قرن ۲۰ عمده‌ترین جابه‌جایی‌های پناهندگان در اروپا از این قرار بوده است: موج پناهندگان یهودی که پس از قتل‌عام یهودیان روسیه در سال‌های ۱۸۸۱ تا ۱۹۱۴ و بار دیگر پس از پیروزی انقلاب روسیه به‌راه افتاد؛ موج پناهندگی روس‌های سفید از اتحاد شوروی پس از ۱۹۱۷؛ موج پناهندگان یهودی از آلمان و دیگر کشورهای زیر سلطۀ نازی در سال‌های ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۵؛ موج آوارگان جنگ جهانی دوم؛ و موج قربانیان جنگ‌های داخلی کروآسی و بوسنی ـ هرزگووین از ۱۹۹۱. در فاصلۀ سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۹ شمار پناهندگان درسراسر جهان دو برابر شده است. جنگ ۱۹۹۱ خلیج‌فارس، ۱.۵میلیون پناهنده برجای گذاشت، اگرچه بسیاری از آن‌ها بعدها توانستند به میهن خود بازگردند. در سال‌های ۱۹۹۴ـ۱۹۹۵ خشونت‌های افراطی در بوروندی در روآندا و اجرای سیاست‌های پاکسازی در یوگسلاوی سابق بر شمار پناهندگان افزود. انگلستان در ۱۹۹۹، از حیث درخواست پناهندگی، هفتمین کشور از مجموع چهارده کشور عضو اتحادیه اروپا (به استثنای لوکزامبورگ) بود. طبق قوانین مهاجرت در انگلستان، پناهندگی فقط در مواردی اعطا می‌شود که پناهنده بتواند ثابت کند اگر به کشور متبوع خود بازگردد به دلایلی که ذکر شد مورد اذیت و آزار قرار خواهد گرفت. کشورهای اسکاندیناویِ دانمارک، سوئد، و به‌علاوه ایرلند، اتریش، هلند، و بلژیک، هر یک به مقیاس جمعیت خود، بالاترین درخواست‌های پناهندگی را داشته‌اند. از کشورهای غیر عضو اتحادیۀ اروپا، بیشترین درخواست‌ها در نروژ و سوئیس ثبت شده بود. وضع آلمان در درخواست پناهندگی از آن کشور، مشابه انگلستان بود، در‌حالی‌که فرانسه، ایتالیا و اسپانیا در درخواست پناهندگی رتبه پایین‌تری داشتند. در مارس ۲۰۰۰، وزیران کشور و دادگستری کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا موافقت کردند که با هدف ایجاد هماهنگی، مقررات و ضوابط مربوط به پناهندگی خود را بررسی کنند. بسیاری از کشورهای عضو اتحادیۀ اروپایی، موافقت‌نامۀ شنگن ناظر به رفت‌وآمد آزاد اشخاص بدون کنترل گذرنامه در مرزها را امضا کرده‌اند. بنابراین، اتخاذ رویکردی هماهنگ بین این کشورها دربارۀ رسیدگی به درخواست پناهندگی اهمیت زیادی دارد. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در ۱۹۵۱ به‌منظور حمایت بین‌المللی از پناه‌جویان و حل دائمی مشکلات آن‌ها تشکیل شد. روزانه به‌طور متوسط ۱۰هزار نفر به جمع پناهندگان اضافه می‌شود که ۷۵ درصد آن‌ها را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند. علاوه‌بر آن چندین میلیون تن پناهندۀ اقتصادی یا زیست‌محیطی وجود دارند که به دلیل شرایط اقتصادی، دراختیار نداشتن زمین یا بلایای زیست‌محیطی مجبور به مهاجرت شده‌اند. کمیساریا از زمان تشکیل، به بیش از ۳۹میلیون پناهنده، در یافتن راه‌حل درازمدت برای مشکلاتشان کمک کرده است. تعداد مشمولانِ خدمات حمایتی کمیساریا از ۱۷میلیون نفر در ۱۹۹۱ به ۲۷میلیون نفر در ۱۹۹۵ افزایش داشته است. در ۱۹۹۹، این رقم به حدود ۲۲میلیون رسید که شامل ۱۱میلیون پناهنده و ۵میلیون شهروندِ آواره در داخل کشورهایشان بود. به‌موجب آمار کمیساریای عالی پناهندگان در ۱۹۸۹ـ۱۹۹۹، درخواست پناهندگیِ بیش از ۶۱۷هزار متقاضی، براساس مفاد کنوانسیون ۱۹۵۱، شناسایی و تأیید شده است. کشورهایی که بیشترین آمار موافقت با درخواست‌های پناهندگی را داشتند عبارت‌اند از آلمان ۱۵۲هزار فقره، کانادا ۱۲۴هزار فقره، فرانسه ۸۲هزار فقره، ایالات متحده امریکا ۷۶هزار فقره، هلند ۵۰هزار فقره، سوئیس ۲۱هزار فقره و انگلستان ۲۰هزار فقره. علاوه‌بر این، در همان چند سال، ۴۴۰هزار متقاضی پناهندگی واجد صلاحیتِ دریافت حمایت بشردوستانه تشخیص داده شده‌اند، ازجمله ۱۴۴هزار نفر در سوئد، ۷۷هزار نفر در هلند، ۶۸هزار نفر در سوئیس، ۵۵هزار نفر در انگلستان، ۴۳هزار نفر در دانمارک، و ۲۳هزار نفر در نروژ. در چهار ماهۀ اول سال ۲۰۰۰، حدود ۹۵۰۰ درخواست اعطای وضعیت پناهندگی از کنیا، اوگاندا، بوتسوانا و گرجستان به دفاتر کمیساریا واصل شد. از حدود ۸۷۸۰ پروندۀ بررسی‌شده در تصمیم به تأیید وضعیت پناهندگی، ۷۰ درصد به اعطای وضعیت پناهندگی به متقاضیان منجر شد. بیشترین تعداد متقاضیان اعطای وضعیت پناهندگی از طریق دفاتر کمیساریا اتباع اتیوپی، نامیبیا، روسیه و اتباع جمهوری دموکراتیک کنگو بودند.