کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران
کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران
بزرگ‌ترین کتابخانۀ دانشگاهی و یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های ایران. در ۱۳۲۸ش محمد مشکوة، استاد دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران، مجموعۀ نسخه‌های خطی خود را که ۱۳۲۹ جلد بود به دانشگاه تهران اهدا کرد. این مجموعه بنا به دستور علی‌اکبر سیاسی، رئیس وقت دانشگاه تهران، در ساختمان قدیم دانشکدۀ ادبیات مستقر شد و نام «کتابخانۀ مرکزی» بر آن نهادند. هدف از تأسیس کتابخانۀ مرکزی گردآوری و سازماندهی کتاب‌های خطی و چاپی در زمینۀ مطالعات ایرانی، اسلامی، و شرقی بود. قرار شد کتاب‌های خطی و آثار مربوط به ایران در کتابخانه‌های دانشکده‌های دانشگاه تهران به کتابخانۀ مرکزی، که زیر نظر ادارۀ انتشارات و روابط دانشگاهی انجام‌وظیفه می‌کرد، منتقل شوند. بودجه‌ای نیز برای خرید کتاب در نظر گرفته شد و نخستین مجموعۀ خریداری‌شده کتاب‌های خطی حسین‌علی باستانی‌راد بود (۱۳۳۷ش). همچنین تهیۀ فیلم و عکس نسخه‌های خطی ایرانی و اسلامی که در کتابخانه‌های خارج از کشور نگهداری می‌شدند، در دستور کار قرار گرفت. احمد فرهاد، رئیس وقت دانشگاه، طرحِ احداث ساختمان بزرگی را برای کتابخانۀ مرکزی پیشنهاد کرد (۱۳۳۸ش) و هیئتی برای اجرای آن مأمور شدند. در ۱۳۴۲، در دورۀ ریاست جهان‌شاه صالح، کتابخانۀ مرکزی، مرکز تحقیقات کتاب‌شناسی، و دایرۀ میکرو‌فیلم، از ادارۀ انتشارات و روابط دانشگاهی جدا شدند و واحد جدیدی به‌نام «کتابخانۀ مرکزی و ادارۀ کتابخانه‌ها» تأسیس و ذبیح‌الله صفا به ریاست آن منصوب شد. هدف از این اقدام فراهم‌آوردن شرایطی برای تمرکز خدمات کتابداری و هماهنگی میان کتابخانه‌های متعدد دانشگاه و به‌ویژه ایجاد یکنواختی و سهولت در مجموعه‌سازی و سازماندهی منابع بود. در ۱۳۴۳ ادارۀ انتشارات و روابط کتابخانه‌ها به ریاست ایرج افشار تأسیس شد که کتابخانۀ مرکزی جزئی از آن بود. پس از طراحی و تهیۀ نقشه‌ها و تأمین بودجه، در مهر ۱۳۴۳ احداث کتابخانه آغاز شد. به موازات پیشرفت کار ساختمان، امور فنی کتابخانه ازجمله تهیۀ منابع، سازماندهی، ایجاد روابط با مراکز علمی و دانشگاهی به‌منظور مبادلۀ منابع، تهیۀ عکس و میکرو‌فیلم از نسخه‌های خطی، و تربیت نیروی انسانی متخصص نیز در زیرزمین کتابخانۀ دانشکدۀ علوم و اتاق‌های مسجد دانشگاه انجام می‌گرفت. در ۱۳۴۳ خانم مارگارت هاپکینز، کتابدار متخصصی از بنیاد فولبرایت، برای یک‌سال به ایران آمد تا کتابخانۀ مرکزی را سروسامان بخشد. در این سال چندین مجموعه کتاب و نشریات از مشاهیر ایران (محمد رمضانی، خاندان سعید نفیسی، ابراهیم پورداوود، و ولی‌الله نصر) خریداری شد. در ۱۳۴۶ کتابخانۀ مرکزی مستقل، و ایرج افشار به ریاست آن برگزیده شد. وی به‌کمک شورایی شانزده نفره به کار تهیۀ اساس‌نامه و آیین‌نامه‌های آن همت گماشت. سرانجام کتابخانۀ مرکزی در اول مهر ۱۳۵۰ در ساختمان نُه طبقۀ جدید با ۲۲هزار متر مربع مساحت کار خود را رسماً آغاز کرد. در ۱۳۵۳ به‌منظور گردآوری، سازماندهی و نگهداری منابع غیرکتابی که به کتابخانۀ مرکزی اهدا می‌شد، «مرکز اسناد» کتابخانه تأسیس شد و نام آن هم به «کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران» تغییر یافت. مجموعۀ کتابخانه شامل کتاب‌های چاپی، نشریات ادواری، نسخه‌های خطی، میکروفیلم‌ها و نسخه‌های عکسی، پایان‌نامه‌های تحصیلی دانشجویان دانشکده‌های دانشگاه تهران، تندیس‌ها، اسناد تاریخی (فرمان‌ها، احکام، نامه‌ها، قباله‌ها، وقف‌نامه‌ها)، و کتاب‌های چاپ سنگی به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی، و اردو است. همچنین، کتابخانه دارای تعدادی عکس از رجال و مناظر ایران، اسناد و مدارک علمی و کتاب‌های درسی مدرسۀ دارالفنون و وزارت آموزش و پرورش (از ۱۳۵۶ تا ۱۳۷۰)، نقشه‌های کشورهای مختلف و منابع الکترونیکی است. کتابخانۀ مرکزی بخش‌هایی نیز برای ارائۀ خدمات به نابینایان دارد و به دانشجویان و محققان ایرانی و خارجی خدمت‌رسانی می‌کند.