ابوعیسی اسحاق بن یعقوب الاصفهانی
ابوعیسی اِسْحاق بن یَعْقوبِ‌الاصفهانی
پایه‌گذار فرقه قَرائیم (عبادیه) در مذهب یهود. خیاط بی‌سوادی از اهالی اصفهان بود. از سال تولد و مرگ او اطلاعی در دست نیست. دربارۀ زمان زندگی او روایات متفاوتی است. برخی او را هم‌دورۀ عبدالملک مروان (حک: ۶۵ـ۸۵ق) و بعضی هم‌دورۀ منصور عباسی (حک: ۱۳۶ـ۱۵۸ق) دانسته‌اند. دوران زندگی او هم‌زمان با رشد جنبش‌ها و فرقه‌های اسلامی در محیط خلافت بود. ابوعیسی نیز متأثر از اندیشه‌های جدید پایه‌گذار فرقه‌ای در میان یهودیان شد که به عیسویه، عبادیه، یا قرائیم مشهور است و از ایران به سایر نقاط جهان سرایت کرد. او بر علیه تسلط رابی‌ها (روحانیون یهود) بر دین یهود و پس از قیام ابومسلم، علیه سلطۀ خلفا بر زندگی یهودیان در ایران شورش کرد. ابوعیسی خود را فرستادۀ خدا، پیامبر، منجی عالم (ما‌شیح)، و خون‌خواه ابومسلم اعلام کرد. یهودیان گرد او جمع شدند و او به همراه پیروانش با سپاهیان خلیفه در ری جنگید و کشته شد. پیروان ابوعیسی مرگش را باور نکردند و معتقد بودند که او زنده و در غاری پنهان است و روز موعود ظاهر خواهد شد تا پیروانش را نجات دهد. پیروان ابوعیسی معتقد بودند که کتاب‌هایش را با الهام از منبع وحی نوشته است. ابوعیسی تغییراتی را در دین یهود ایجاد کرد که پس از ویرانی بیت‌المقدس نخستین تغییر محسوب می‌شود. نمازهای سه‌گانه را به هفت نماز تغییر داد، خوردن گوشت را منع کرد، و نیز معتقد بود که موسی، محمد، هود، و پیامبران راستین از سوی خداوند فرستاده شده‌اند. پیروان او تا چند قرن بعد به‌نام عیسویان و اصفهانیان معروف بودند.