باغ و عمارت قصر یاقوت
| قصر یاقوت | |
|---|---|
| نام فارسی | قصر یاقوت |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| نام‌های دیگر | عمارت سرخه‌حصار |
| موقعیت | شرق تهران- بیمارستان شهید لواسانی |
| کاربری | مرکز درمانی |
| زمان ساخت | 1263- 1265ش |
| سازنده | میرزا محمدخان سرتیپ گروسی |
(معروف به باغ و عمارت سرخه‌حصار) تفرجگاهی شاه‌نشین مربوط به دورۀ قاجار. در انتهای شرقی شمیران، در دامنۀ کوه واقع بود. این مکان به خاطر نزدیکی به تهران و به عنوان یکی از شکارگاه‌های سلطنتی مهم، مورد توجه ناصرالدین شاه بود. عمارت قصر یاقوت بین سال‌های 1302 تا 1304ق (1263- 1265ش) با مباشرت میرزا محمدخان سرتیپ گروسی، پیشخدمت شاه، در باغ‌های سرخه‌حصار (با آرایش باغ) بنا شد. این مکان، کاخ ییلاقی نبود و بیش‌تر در زمستان و پاییز، پس از شکار مورد استفاده قرار می‌گرفت. قصر یاقوت در دورۀ محمدرضا شاه پهلوی به آسایشگاه مسلولان تبدیل شد. در سال ۱۳۳۶ با تصویب مجلس شورای ملی باغ این قصر و تأسیسات همراه با آن به سازمان بیمه‌های اجتماعی واگذار شده و به بیمارستان ریوی تبدیل شد و در دهۀ بعد بخش‌های روانی و جراحی نیز به آن افزوده شد که در سال ۱۳۵۵ با تصویب مجلس، تبدیل به یک بیمارستان عمومی شد و اکنون بیمارستان و مرکز فوق تخصصی قلب دکتر لواسانی نام دارد.
به جز قصر یاقوت، بناهای دیگری نیز در سرخه‌حصار وجود داشته است که از آن جمله می‌توان به دو دستگاه عمارت به نام‌های کوشک بیرونی و حرمخانه اشاره کرد که در فاصلۀ حدود 100متری قصر یاقوت ساخته شده و مجموعا حدود 200 اتاق داشته‌اند. علاوه بر این دو ساختمان، کاروانسراها، حمام‌ها، قلعه‌های رعیتی و سربازخانه و بناهای دیگری نیز در محوطۀ سرخه‌حصار ساخته شده بوده که به مرور زمان بیش‌ترشان از بین رفته‌اند. سرخه‌حصار دارای پارک و باغ بزرگ و باصفایی بود. عمارت اصلی سرخه‌حصار، یعنی همان قصر یاقوت، تنها بنای بازمانده از مجموعه است که هم‌اکنون در مجموعۀ «بیمارستان شهید لواسانی» جای دارد. این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۴۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این ساختمان بین سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ توسط مهندس علی قمری، مسعود امیری امامی و مسعود شریفی دیرین با نظارت دکتر جدی و مهندس محمد محمدیان بازسازی شده است.
ویژگی‌های بنا
قصر یاقوت که کاخ اصلی مجموعۀ سرخه‌حصار محسوب می‌شد، از نظر معماری به سبک اروپایی عمارت شده بود. قصر به صورت ساختمانی برون‌گرا با حجمی مکعبی که سقفی شیب‌دار دارد، با ایوانی که دور ساختمان چرخیده و دارای تزئینات اروپایی است، طراحی شده است. تزئینات و نحوۀ آجرکاری طاق‌نماها و ازاره‌های در و پنجره، تلفیقی از معماری ایران و اروپاست. فضای طراحی شده به عنوان ورودی ساختمان با الگوبرداری از معماری اروپایی، درست روی محور اصلی ساختمان قرار دارد؛ به طوری که حجم فضای ورودی سوار بر حجم اصلی به صورت یک حجم الحاقی طراحی شده، ولی در کل، معماری فضای ورودی با حجم اصلی به صورتی زیبا تلفیق شده است. یک ورودی فرعی نیز در انتهای ساختمان وجود داشته است. ورودی با اختلاف پنج پله به ایوان همکف متصل می‌شد و به نظر می‌رسید که ورودی اصلی ساختمان تنها راه ارتباطی بیرون به درون بناست. قرارگیری ورودی اصلی در روی محور طراحی ساختمان باعث شده که معماری قصر به صورت متقارن طراحی شود.