موسیقی کرمان
موسیقی کرمان
کرمان از نظر گوناگونی و تنوع فرهنگی ناحیه‌ای منحصر به فرد است. در شرق این ناحیه لایه‌هایی از موسیقی بلوچستان و در جنوب آن لایه‌هایی از موسیقی هرمزگان هویدا می‌شود. در غرب و شمال غربی آن رگه‌های نظرگیری از موسیقی فارس وجود دارد. کثرت و پراکندگی جامعۀ عشایری کرمان، که برگِردِ دو ایل سلیمانی و افشار متمرکز است، باعث پراکندگی و جابه‌جایی بسیاری از نمونه‌های موسیقی در این استان شده است. موسیقی مذهبی و تعزیه در مناطقی چون نینز، رابُر، هوتک، چترود رواج دارد. آوازهای قالیباف‌خانه‌ها نیز در اغلب مناطق این استان متداول است. موسیقی خانقاهی و صوفیانه بیشتر در کرمان و ماهان جریان دارد. لالایی‌ها و آوازهای کار (کشاورزی، دامپروری) و موسیقی‌های رقص نیز در اغلب مناطق کرمان متداول است. موسیقی کرمان در یک دسته‌بندی کلی به چند منطقه تقسیم می‌شود، که عبارت‌اند از نرماشیر با مرکزیت فهرج در شرق، کهنوج و جیرفت در جنوب، سیرجان در جنوب غربی و بردسیر، بافت و رابُر در مناطق مرکزی.
موسیقی منطقۀ نرماشیر. بخش مهمی از موسیقی این منطقه را آوازها و ترانه‌های مجالس عروسی و شادمانی و آهنگ‌های رقص تشکیل می‌دهد. موسیقی و فرهنگ این منطقه تأثیرهای محسوسی از موسیقی و فرهنگ بلوچستان گرفته است. آوازهای موسوم به غربتی از نغمه‌های مهم این ناحیه به‌شمار می‌آید. غربتی به‌تنهایی یا با همراهی نی و گاه سرنا اجرا می‌شود. غربتی مهم‌ترین فرم آوازی نرماشیر است. موسیقی رقص‌ها که با سرنا، دهل، و جوره اجرا می‌شود، انواع گوناگونی دارد؛ ازجمله چوچاپ، دست‌چاپ، و تار کلمپور؛ چوچاپ و دست‌چاپ خود مراحلی دارند. رقص زنان دستمال گردُن نام دارد که آن نیز مراحلی دارد.
موسیقی منطقۀ کهنوج و جیرفت. موسیقی این منطقه به‌سبب مجاورت با هرمزگان و بلوچستان ترکیبی از فرهنگ‌های بلوچستان، هرمزگان و کرمان است. قیچک بلوچی در این منطقه چنگ نامیده می‌شود و از سازهای رایج در کهنوج است. آوازهای معروف به بیابانی یا کهنویی با وجود تأثیرگرفتن از آواز کردی، در ایرانشهر بلوچستان، و شروه‌های میناب و بشاگرد، در هرمزگان، از فردیت خاصی نیز برخوردارند. بخش دیگری از موسیقی این منطقه را آهنگ‌های رقص تشکیل می‌دهد. سرکنگی، دست‌چاپ و چوچاپ ازجمله رقص‌های مردان، و دستمال‌بازی رقص مخصوص زنان است. موسیقی این رقص‌ها با سرنا و دهل نواخته می‌شود.
موسیقی منطقۀ سیرجان و رفسنجان. موسیقی مناطق غرب و جنوب غربی کرمان از یک‌سو با موسیقی فهرج، جیرفت، و کهنوج و از سوی دیگر، به‌سبب مجاورت با استان فارس، با موسیقی جنوب شرقی فارس پیوند دارد. نقاره‌های مضاعف بزرگ مسی یا سفالیِ رایج در فارس، در این منطقه از کرمان نیز متداول است. کرنای فارس نیز در سیرجان، رفسنجان و شهر بابک کاربرد بسیار دارد. بسیاری از نوازندگان این منطقه را کولیان تشکیل می‌دهند که به‌سبب زندگی سیار، باعث نقل و انتقال موسیقی از مناطق دیگر کرمان به این منطقه شده‌اند. ترانه‌ها، لالایی‌ها، موسیقی‌های رقص، آوازهای کار و آوازهای سوگ از دیگر بخش‌های موسیقی این منطقه از کرمان است. از سازهای متداول در استان کرمان، سرنا، کرنا، دهل (در دو نوع مختلف)، جوره، نی، دایره، نقاره، دُرَک، جوغ، و جاریگ درخور ذکرند. سه ساز اخیر ازجمله سازهای فراموش‌شدۀ کرمان به‌شمار می‌آیند.