آبازه ای (زبان)
آبازه‌ای Abazei (language)
زبان مردم مسلمان آبازه که از جمله‌ی زبان‌های ایبری- قفقازی به شمار می‌آید و در طبقه‌بندی درونی این خانواده‌ی زبانی، به گروه شمال غربی (گروه زبان‌های ابخازی- آدیگه‌ای) تعلق دارد. به تعبیری می‌توان گفت که آبازه‌ای به همراه زبان ابخازی یک زیرگروه زبانی را تشکیل می‌دهد که اشتراکات اساسی در نظام آوایی و ساختار دستور واژگان، آن دو را در کنار یکدیگر قرار می‌دهد. افزون بر نزدیکی زبان‌شناختی میان دو زبان در حالت کنونی، پیشینه‌ای مشترک نیز آن دو را به یکدیگر پیوند می‌دهد؛ تا آنجا که مدت‌ها زبان‌شناسان آبازه‌ای و ابخازی را مستقل از یکدیگر نمی‌شناختند. جدایی جغرافیایی و وجود دوپایه‌ی گویش متفاوت برای زبان‌های ادبی آبازه‌ای ابخازی این استقلال را تحقق بخشیده است. گویش‌های اصلی آبازه‌ای تاپانتا و اشخره است که یکی از گونه‌های گویش نخست پایه‌ی زبان ادبی آبازه‌ای است.
اطلاعات مربوط به زبان آبازه‌ای را نخستین بار در سده‌ی هفدهم میلادی اولیا چلبی، در سده‌ی ۱۸م گلدنشتت[۱] و در پی آن دو کلاپروت[۲] گردآوری کرده است. باید توجه داشت که در نخستین گفتارها از زبان‌های قفقازی، آبازه‌ای اصولاً به عنوان زبانی مستقل از ابخازی مورد نظر نبوده است.
پس از توجه زبان‌شناسان به آبازه‌ای از دهه‌ی ۱۹۲۰م، در ۱۹۳۲- ۱۹۳۳م برای کتابت این زبان الفبای بر پایه‌ی حروف لاتینی ساخته شد که در ۱۹۳۸م الفبایی سیریلیک بر اساس حروف روسی جایگزین آن شد. در الفبای کنونی آبازه‌ای علاوه بر تمامی حروف موجود در روسی، برای ۴۰ صامت دیگر این زبان نیز با ترکیب دو یا سه حرف، علامت‌هایی ساخته شده است. یعنی در واقع ۲۸ علامت دوحرفی و دوازده علامت سه‌حرفی. از نظر واژگان، اندوخته‌ی این زبان با وام گرفتن واژه‌هایی از زبان اقوام همسایه، چون زبان‌های ترکی و آدیگه‌ای و نیز زبان گرجی غنی شده، و در روزگار متاخر با رواج گرفتن زبان روسی در سرزمین آبازه‌ها، عناصر روسی بسیاری به واژگان آبازه‌ای وارد شده است. از نظر فعل آبازه‌ای یک زبان چندترکیبی[۳] است و فعل می‌تواند به طور همزمان دو یا چند پیشوند شخصی، چند پیشوند مکانی و نیز پسوندهای نماینده‌ی اعمال یا حالات به خود بگیرد. ترتیب عناصر در جمله الزامی است و به صورت نهاد، سپس مفعول صریح و بعد فعل تنظیم می‌شود. فعل نظام پیچیده‌ای دارد و شمار صورت‌های فعلی ساخته شده با پسوندها قابل ملاحظه است. در ضمایر و پیشوندهای ضمیری، در کنار دو جنس مذکر و مونث، جنس سومی نیز برای نشان دادن اشیاء و پدیده‌های طبیعت موجود است.