هلندی، ادبیات

هُلَندی، ادبیات (Dutch literature)
قرن‌های ۱۲م ـ۱۵. هندریک (هاینریک) وان ولدکه نخستین شاعر شناخته شدۀ قرن ۱۲م که به زبان هلندی شعر سروده است. برخی از آثار این دوره عبارت‌اند از بئاتریس، افسانۀ متعلق به قرن ۱۴م؛ نخستین نمایش‌نامه‌های غیر دینی اروپایی، مشهور به آبله اسپلن؛ و نمایش‌نامه‌های عبادی اواخر قرن ۱۵ مری از نایمخن و الکرلیک (روایت اصلی نمایش‌نامۀ اخلاقی انگلیسی بنی‌آدم).

قرن‌های ۱۶ـ۱۷. شاعران بزرگ این عصر، که در آمستردام زندگی می‌کردند و همچنین آنانی که متعلق به محفل هوفت بودند عبارت‌اند از یوست وان دِن ووندل، غزل‌سرا، طنزنویس، و نمایش‌نامه‌نویس؛ خربرانت بردرو نمایش‌نامه‌نویس و شاعر غنایی؛ کنستانتاین هوگنس، انسان‌گرا و طنز‌نویس؛ و یاکوب کاتسِ معلم اخلاق مشهور.

قرن ۱۸. نظریۀ کلاسی‌سیسم آن بیش از آفرینش آثار ادبی‌اش اهمیت دارد. در سال‌های پایانی این قرن، در رمان‌نویسی شاهکارهایی از الیزابت بکر و آخیه دکن، منتشر شد. هم‌زمان با آن، مکتب رمانتیسم آلمانی برشماری شاعر احساساتی کم‌اهمیت تأثیر گذاشت که بهترینشان آنتونی استارینگ بود، اما، ویلم بیلدردایک، بانفوذترین شاعر این دوره مستقل‌تر و پرکارتر نیز بود.

قرن ۱۹. در این قرن تلاشی جسورانه در احیای رویکردی انتقادی‌تر به ادبیات در نشریۀ دو خیده (راهنما) صورت گرفت که پایه‌گذاران آن عبارت بودند از راینیر باکهویزن وان دن برینک (۱۸۱۰ـ ۱۸۶۵)، دانشمند، و اِورهاردوس پوتخیتر (۱۸۰۸ـ۱۸۷۵)، مؤلف و منتقد. به‌هر حال، آنان توفیق آن را نیافتند تا حمایت یاکوب خِل (۱۷۸۹ـ۱۸۶۲) را جلب کنند؛ خِل مقاله‌های علمی می‌نوشت و سبکش نمونه‌ای بود که آنان برای نوشتن مقاله‌های انتقادی نیاز داشتند؛ دو خیده بعدها برنامه‌ای ملی را در پیش گرفت که ملهم از رمان‌های تاریخی والتر اسکات بود. نیکلاس بتس ازجمله مهم‌ترین نویسندگان این گونه بود. ادوارت دوئووس دکر نویسندۀ مهم مکتب رمانتیک، با رمان فوق‌العادۀ ماکس هاولار (۱۸۶۰) سبک نثر‌نویسی کاملاً جدیدی را متداول ساخت؛ دکر تندروی نامتعارفی را به طنز لارنس استرن اضافه کرد که تقریباً قرنی جلوتر از زمانش بود. شاعران جوان مشهور به «نویسندگان دهۀ هشتاد» آثارش را ستودند و مجلۀ دو نیوه خیدز (راهنمای نو)، که در ۱۸۸۵ تأسیس کردند، نشریۀ «نهضت ۱۸۸۰» شد. شاعران و نویسندگان اصلی این نهضت، که مارسلوس امانتس (۱۸۴۸ـ۱۹۲۳) و ژاک پرک (۱۸۵۹ـ۱۸۸۱) زمینه آن را فراهم ساختند، عبارت‌اند از ویلم کلوس، آلبرت وِروای، فردریک وان ادن، و لودوایک وان دایسل (۱۸۴۶ـ۱۹۵۲). رمان طبیعت‌گرایانه تحت‌الشعاع رمان‌های واقع‌گرایانۀ لوئی کوپروس و نمایش‌نامۀ کارگری هرمان هایرمانس قرار داشت.

قرن ۲۰. حیات‌گرایی در شعر هندریک مارسمان و خردورزی ضدزیبایی‌شناختی مجلۀ ادبی فوروم (۱۹۳۲ـ۱۹۳۵) به سرپرستی منو تر براک (۱۹۰۲ـ۱۹۴۰)، دو پرون (۱۸۹۹ـ۱۹۴۰)، و سیمون وستدئیک به دورۀ «هنر به خاطر هنر»، که از ۱۸۸۰ در نثر و نیز در شعر دوره‌ای پربار بود، پایان بخشید. بزرگ‌ترین رمان‌نویسان رمانتیک آن دوره بی‌شک آرتور وان اسخندل است که نخستین آثارش مبیّن حساسیتی مشابه آرت وان در لئو (۱۸۷۶ـ۱۹۳۱) است. پس از نشریۀ فوروم، در شعر پروتستان شمال گرایش چندان آشکاری به انسان‌گرایی در سبک غنایی و ضدمادی‌گرایانۀ مارتینوس نایهوف و رازورزی ابتدایی خریت آختربرخ (۱۹۰۵ـ۱۹۶۲) وجود نداشت. آثار ادبیِ سال‌های جنگ جهانی دوم بیشتر به‌سبب جسارت دست‌اندرکاران انتشار و توزیع گستردۀ آن به شکل زیرزمینی اهمیت دارند نه کیفیت خاص این نوشته‌های «مقاومت»، ازجمله رمان‌های هاری مولیش (۱۹۲۷ـ ) و ویلم فردریک هرمانس (۱۹۲۱ـ ) که دربارۀ آشفتگی‌های زمان جنگ و بیگانگی از خویش یا فقدان هویت بودند.

Hendrik (Heinrich) van Veldeke Beatrijs Abele Spelen devotional Plays Mariken van Nieumeghen Elckerlyc Everyman Joost van den Vondel Gerbrand Bredero Constantijn Huggens Jakob Cats Elizabeth Bekker Aagje Deken Anthony Staring Willem Bilderdijk De Gids/The Guide Reinier Bakhuizen van den Brink Everhardus Potgieter Jacob Geel Walter Scott Eduard Douwen Dekker Max Havelaar Laurence Sterne Tachtigers De Nieuwe Gids Marcellus Emants Jacques Perk Willem Kloos Albert Verwey Frederik van Eeden Lodewijk van Deyssel Louis Coperus proletariat drama Herman Heijermans Hendrik Marsman Forum Menno ter Braak Du Perron Simon Vestdijk Arthur van Schendel art van der Leeuw Maritnus Nijhoff Gerrit Achterberg Harry Mulisch Willem Frederik Hermans