ارتش ملی آزادی بخش زاپاتیستا
ارتش ملّی آزادی‌بخش زاپاتیسْتا (Zapatista National Liberation Army)
(نام اختصاری: EZLN) جنبشی چریکی در مکزیک، به رهبری چهره‌ای اسرارآمیز و نقاب‌دار به نام مارکوس[۱]. این جنبش از ژانویۀ ۱۹۴۴ به‌ویژه برای احقاق حقوق مردمان بومی مایا در استان چیاپاس[۲]، واقع در جنوب شرقی مکزیک، به مبارزه برخاسته است. زاپاتیست‌ها و نمایندگان حکومت در فوریۀ ۱۹۹۶ توافق صلحی امضا کردند که در آن حق سرخ‌پوستان برای اتخاذ شیوه‌های سنّتی حکمرانی در جوامع خودشان و داشتن نمایندگان کافی در پارلمان ملی به رسمیت شناخته شده بود. اگرچه این توافق صلح به هم خورد، اما در مارس ۱۹۹۸ از نو برقرار شد و حکومت مکزیک وعده داد که برای تضمین حقوق بومیان طرحی قانونی ارائه کند، اما گفت‌وگوهای طرفین در پایان سال متوقف شد. در دسامبر ۲۰۰۰، ویسنته فاکس[۳]، رئیس‌جمهور منتخب و جدید مکزیک، طرحی دربارۀ حقوق بومیان به کنگره داد و تعدادی از سربازان را از چیاپاس خارج کرد. مارکوس هم در دسامبر ۲۰۰۰، از سرگیری گفت‌وگوهای صلح را به شرطی پذیرفت که رئیس‌جمهور دستور دهد هفت پایگاه ارتش تخلیه شوند، همۀ زندانیان زاپاتیستی که از فرمان قیام ۱۹۹۴ در زندان فدرال محبوس بودند، آزاد شوند و طرح قانونی حقوق سرخ‌پوستان به امضا برسد. در فوریه و مارس ۲۰۰۱، مارکوس به راهپیمایی پانزده روزه‌ای در سراسر مکزیک تا پایتخت آن کشور پرداخت تا به نفع طرح حقوق سرخ‌پوستان، که رئیس‌جمهور وقت به کنگره تسلیم کرده بود، حمایت همگان را جلب کند. رهبران زاپاتیست در کنگره سخنرانی‌هایی ایراد کردند اما، در‌پی بروز بن‌بست، پس از ده روز باز به جنگل پناه بردند.