استظلال

اِستِظْلال

اصطلاحی در فقه، به‌معنی زیر سایه رفتن. در احرام حج، حرام است. کسانی چون محقق سبزواری حرام‌بودن آن را نیز مشکل دانستند. به ابن جنید نسبت می‌دهند که مستحب است مُحرم استظلال نکند. آیت‌الله خویی می‌گوید استظلال در صورتی که محرم را از خورشید، گرما، سرما، باران و مانند آن محافظت کند، حرام است. امام خمینی (ره) استظلال را در شب برای محرم جایز دانسته است. برخی چون شهید ثانی حرمت استظلال را اختصاص به محرم سواره دادند. شیخ طوسی هم در زمره کسانی است که استظلال محرم را فقط از روی سر حرام دانسته و گفته است که استظلال به اشیای ثابت مانند کوه و درخت جایز است. کسانی چون صاحب جواهر، استظلال محرم به اعضای بدنش مانند دست را جایز دانستند. برای زنان، کودکان و کسانی که در مکه و مِنی ساکن هستند، در حال احرام، استظلال حرام نیست. سایر افراد در حال احرام، اگر به سایه روند، باید کفاره بپردازند، ولو آن‌که از روی اضطرار یا ضرورت باشد. البته برخی چون شیخ مفید معتقدند که در حال ضرورت و اضطرار، استظلال کفاره ندارد. مشهور آن است که کفارۀ استظلال، قربانی‌کردن یک گوسفند است، ولو آن‌که مُحرم آن را تکرار کرده باشد. به ابن ابی عقیل نسبت داده‌اند که کفارۀ استظلال را در احرام به سه روز روزه، یا صدقه به ۶۰ مسکین به مقدار هر کدام سه صاع طعام و قربانی یک گوسفند مخیر کرده است. در غیر حج، دربارۀ استظلال به دیوار یا بنای متعلق به غیر نیز در فقه بحث شده است. علامۀ حلی گوید اگر کسی از سایۀ دیوار متعلق به دیگری چنان استفاده کند که به آن تکیه نیز داده باشد و مالک آن نیز اجازه ندهد، مرتکب فعل حرام شده است.