استیضاح
اِستیضاح
(در لغت به‌معنی توضیح‌خواستن) در اصطلاح حقوق، حق مجلس به خواستن یکی از وزرا یا هیئت وزیران یا رئیس‌جمهور برای حضور در مجلس و توضیح‌خواستن دربارۀ موضوعی مشخص. یکی از حقوق مجلس، عبارت است از نظارت بر حسن عملکرد دولت به‌ویژه از حیث اجرای قوانین. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دو روش برای اعمال این نظارت پیش‌بینی کرده است: سؤال و استیضاح. در مورد حق سؤال‌کردن، اصل ۸۸ قانون اساسی می‌گوید: «در هر مورد که حداقل یک‌چهارم کل نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس‌جمهور، یا هر یک از نمایندگان از وزیر مسئول، دربارۀ یکی از وظایف آنان سؤال کند، رئیس‌جمهور یا وزیر مربوط موظف است در مجلس حاضر شود و به سؤال جواب دهد...». استیضاح، روش شدیدتر و مهم‌تری است. آثار سیاسی و حقوقی وسیع‌تری دارد که ممکن است به عزل وزیر مورد استیضاح یا حتی رئیس‌جمهور منتهی شود. اصل ۸۹ قانون اساسی. دو نوع استیضاح را، برحسب مقام اجرایی، پیش‌بینی کرده است: استیضاح هیئت وزیران یا هر یک از وزرا، و استیضاح رئیس‌جمهور. برای استیضاح هر یک از وزراء یا هیئت وزیران، طرح استیضاح باید به امضای حداقل ده نفر از نمایندگان برسد و هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت دَه روز، در مجلس حاضر شده و پاسخ دهد و از مجلس رأی اعتماد بخواهد؛ درصورتی‌که مجلس رأی اعتماد ندهد، هیئت وزیران یا وزیر مربوط عزل می‌شود. اما برای استیضاح رئیس‌جمهور نظر به اهمیت آن، استیضاح باید به امضای حداقل یک‌سوم نمایندگان مجلس برسد تا قابل طرح باشد و رئیس‌جمهور یک ماه مهلت دارد که با حضور در مجلس به آن پاسخ دهد. درصورتی‌که دوسوم نمایندگان نسبت به عدم کفایت رئیس‌جمهور رأی دهند، موضوع به اطلاع رهبری می‌رسد تا در اجرای اصل ۱۱۰ (بند ده) قانون اساسی، چنان‌که مصالح کشور اقتضا کند، او را عزل کند. موضوع استیضاح هیئت وزیران یا هر یک از وزرا، محدودیتی ندارد و می‌تواند ناظر به کلیۀ امور تحت نظارت و وظیفۀ ایشان باشد. اما دربارۀ استیضاح رئیس‌جمهور، بند دو اصل ۸۹ قانون اساسی موضوع را محدود به اجرای وظایف مدیریت قوۀ مجریه و ادارۀ امور اجرایی کشور کرده است که ملاک آن کفایت یا عدم کفایت است.