امام جعفر صادق
امام جعفر صادق (ع) (مدینه ۸۳ـ۱۴۸ق)
(ملقب به صادق و مکنی به ابوعبدالله) شهرت جعفر بن محمد (ع)، امام ششم از امامان دوازده‌گانه نزد شیعۀ امامیه و معصوم هشتم از چهارده معصوم. فاضل، طاهر و صابر نیز از دیگر القاب اوست. پدرش امام محمد باقر (ع) و مادرش ام‌فروه. امام صادق (ع) تا سن ۱۲سالگی معاصر جدش امام سجاد (ع) بود و تربیت اولیۀ او زیرنظر آن حضرت صورت گرفت. ۱۹ سال نیز در خدمت امام محمد باقر (ع) زندگی کرد. پس از رحلت پدرش، در ۱۱۴ق به امامت رسید و ۳۴ سال امامت را عهده‌دار بود. امام صادق (ع) از خلفای اموی با هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید، یزید بن ولید، ابراهیم بن ولید، مروان بن محمد مشهور به مروان حمار، و از خلفای عباسی نیز با سفاح و منصور دوانیقی معاصر بود. در امامت او امکانات بیشتر و محیط مناسب‌تری نسبت به دوره‌های پیشین برای نشر تعالیم دینی وجود داشت، زیرا قیام‌های متعدد و نیز فعالیت‌های داعیان بنی‌عباس چون ابوسلمه در کوفه و ابومسلم در خراسان و ایران، منجربه سقوط خلافت و انقراض بنی‌امیه شد و در اثر آن‌ها زمینۀ مطلوب‌تری برای امام جعفر صادق (ع) به‌وجود آمد. آن حضرت تا اواخر امامت خود که مصادف با آخر خلافت بنی‌امیه و اول خلافت بنی‌عباس بود، به نشر تعالیم دینی پرداخت و شخصیتهای علمی بسیاری در علوم مختلف عقلی و نقلی تربیت کرد. تعداد شاگردان و راویان آن حضرت را بالغ بر ۴هزار تن نوشته‌اند. فقه شیعۀ امامیه که به فقه جعفری مشهور است، منسوب به اوست، زیرا بخش عمدۀ فقه اسلامی برطبق مذهب شیعۀ امامیه از این امام است و آن اندازه حدیث که از آن حضرت روایت شده، از هیچ‌یک از اهل بیت نقل نشده است. دورۀ امام صادق (ع)، عصر جنبش فکری و فرهنگی بود؛ چندان‌که شور و شوق علمی بی‌سابقه‌ای در جامعۀ اسلامی وجود داشت و علوم مختلفی اعم از علوم اسلامی همچون قرائت قرآن، تفسیر، حدیث، فقه، و کلام، یا دیگر علوم مانند طب، فلسفه، نجوم و ریاضیات پدید آمد. تفاوت دانش حضرت صادق (ع) با دیگر فقها و محدثان آن دوره در این بود که منبع علم آن حضرت فقه تابعان، محدثان و فقهای آن عصر نبودند، بلکه دانش او از پدر و اجدادش سرچشمه می‌گرفت. در این دوره به‌سبب برخوردمسلمانان با عقاید و آرای اهل کتاب و نیز دانشمندان یونان، شبهه‌ها و اشکال‌های گوناگونی بروز کرد، و فرقه‌های بسیاری پدید آمد که هر کدام عقاید خود را ترویج می‌کردند. از این‌رو، امام مسئولیت بزرگی بر دوش داشت و درپی نجات افکار تودۀ مسلمان از الحاد و نیز جلوگیری از بروز انحراف در اصول و معارف اسلامی از مسیر راستین بود. او جهت معرفی اسلام و مبانی تشیع، افزون بر تدریس، مناظره‌های متعددی با سران و پیروان فرقه‌ها و مسلک‌ها به‌ویژه با دهریان و زندیقان داشت و طی آن‌ها با استدلال‌های خود برتری مکتب اسلام را ثابت کرد. منصور، خلیفۀ عباسی، که همواره از نفوذ شخصیت امام صادق (ع) در میان مسلمانان نگران بود، مدتی امام را زیر نظر گرفت و بارها قصد کشتن آن حضرت را داشت، اما بالاخره اجازۀ بازگشت امام به مدینه را داد و امام به مدینه مراجعت کرد و بقیۀ عمرش را با تقیه و نسبتاً با گوشه‌نشینی گذراند، تا این‌که سرانجام به دسیسۀ منصور مسموم و شهید و در قبرستان بقیع مدفون گردید. پس از شهادت امام جعفر صادق (ع)، امامت به اجماع شیعۀ امامیه به فرزندش امام موسی کاظم (ع) رسید. امام صادق (ع) صاحب ۱۰ فرزند بود: اسماعیل، عبدالله، ام‌فروه، موسی کاظم (ع)، اسحاق، محمد، عباس، علی، اسماء، و فاطمه. اسماعیل بزرگ‌ترین فرزند امام بود و در زمان حیات پدر از دنیا رفت. پس از شهادت حضرت صادق (ع)، گروهی همچنان اسماعیل را امام دانستند و فرقۀ اسماعیلیه را پدید آوردند. عبدالله بن جعفر، معروف به عبدالله افطح، دارای خصیصه‌هایی شایستۀ امامت نبود، کسانی او را امام دانستند و فرقۀ افطحیه را تأسیس کردند. محمد بن جعفر، فرزند دیگر امام نیز در زمان مأمون عباسی قیام کرد. ازجمله اصحاب و شاگردان مشهور امام صادق (ع) می‌توان از ابان بن تغلب، جعفر کوفی، هشام بن حکم، جابر بن حیان، جمیل بن دراج، عبدالله بن مسکان، زرارۀ بن اعین، و حماد بن عیسی نام برد.