امام حسن
اِمام حسن (ع) (مدینه ۳ـ همان‌جا ۵۰ق)
(یا: امام حسن مجتبی) امام دوم از امامان دوازده‌گانۀ شیعیان، و چهارمین معصوم از چهارده معصوم. فرزند نخست امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) بود. رسول اکرم (ص) پس از ولادتش او را حسن نام نهاد، نامی که در بین اعراب سابقه نداشت. آن حضرت در حدود ۷ سال از حیات جدش رسول خدا را درک کرد و ۷۰ یا ۹۰ روز پس از رحلت پیامبر (ص)، مادرش را از دست داد. امام حسن (ع) یکی از «پنج تن آل عبا» است که «آیۀ تطهیر» در شأن آنان نازل شده است (نیز ← آل_عبا). لقب‌های او سبط، سید، زکی و از همه معروف‌تر مجتبی است. بنابر روایاتی، امام حسن (ع) شبیه‌ترین مردم به رسول خدا بود. حضرت رسول (ص)، حسن (ع) و برادرش حسین (ع) را بسیار دوست می‌داشت و بارها آنان را دو پسر خود و سَیّد جوانان بهشت می‌خواند. امام حسن (ع) از آغاز بیعت مردم با حضرت علی تا لحظۀ شهادت آن حضرت حضوری جدی داشت و در سه جنگ جمل، صفین و نهروان حاضر بود. امام حسن (ع) پس از شهادت امام علی (ع)، به امر خدا و طبق وصیت پدرش به امامت رسید و مردم کوفه با وی بیعت کردند. در مدت شش ماه و چند روز که آن حضرت خلافت را برعهده داشت، معاویه برای به‌دست‌گرفتن خلافت و گسترش حکومت خود، به عراق، محل خلافت امام حسن (ع)، لشکر کشید. امام نیز با دعوت مردم به جهاد، به سوی معاویه حرکت کرد. در منطقه‌ای نزدیک شهر انبار، دو لشکر به هم برخوردند، اما جنگی درنگرفت. معاویه برخی از فرماندهان لشکر امام را در مقابل پول‌های گزاف و وعده‌های فریبنده به اردوگاه خود کشاند. از طرف دیگر، با شایعۀ کشته‌شدن فرماندۀ لشکر امام و شایع‌شدن زمزمۀ پذیرش صلح از سوی امام، روحیۀ سپاهیان امام حسن (ع) تضعیف شد. خطبۀ امام در ساباط مدائن که از آن میل او به خودداری از جنگ احساس می‌شد، عده‌ای دیگر از سپاهیانش را نیز که به امید جنگ با معاویه با امام بیعت کرده بودند، به‌خشم آورد. به‌هرحال، وضعی برای امام حسن (ع) پیش آمد که جز صلح با معاویه راه دیگری نماند. امام که در زمان حیات پدرش سستی و تزلزل رأی اغلب مردم کوفه را در جنگ با معاویه به‌خوبی درک کرده بود، پیشنهاد صلح معاویه را با شرایطی پذیرفت و به مدینه بازگشت. ازجمله شرایط صلح این بود که معاویه در میان مردم به کتاب خدا و سنّت رسول خدا عمل کند، بعد از خود جانشینی تعیین نکند، پس از درگذشت معاویه خلافت به امام حسن (ع) بازگردد، و شیعیان او از آزار و اذیت معاویه و کارگزاران او در امان باشند. صلح امام حسن (ع) برای پاسداری از کیان اسلام و مصالح مسلمانان بود. چنان‌که خود او در این‌باره فرمود: «آنچه من انجام دادم برای شیعۀ من، از همۀ آنچه آفتاب بر آن طلوع می‌کند یا غروب می‌کند، بهتر است». امام حسن مجتبی (ع) در مدت دَه سال امامت خود به‌دور از امنیت و آرامش زندگی کرد. سرانجام در ۵۰ق، جعده، همسر امام، به تحریک معاویه وی را مسموم کرد و به‌شهادت رساند. بنابر وصیت امام، یاران او خواستند پیکرش را در جوار قبر رسول خدا (ص) دفن کنند، ولی مروان بن حکم مانع آنان شد. بنابر روایت شیخ مفید، امام حسن (ع) پانزده فرزند پسر و دختر از همسران خود داشت؛ اما نسل او فقط از دو فرزند پسرش، حسن بن حسن و زید بن حسن، به یادگار مانده است. در سیرۀ امام حسن نوشته‌اند که او ۲۵بار حج گزارد و در بیشتر آن‌ها از مکه تا مدینه را با پای پیاده طی کرد. همچنین، او دو بار دارایی خود را به فقرا بخشید و سه بار نیمی از اموال خویش را انفاق کرد. او را مردی صاحب حلم بسیار، علم فراوان، جود، عبادت، زهد، بلاغت، تواضع و شجاعت توصیف کرده‌اند.