انجمن مخفی
انجمن مخفی
از فعال‌ترین تشکل‌های سیاسی مشروطه‌طلبان. این انجمن در ۱۳۲۲ق/۱۲۸۳ش با حمایت سیدمحمد طباطبایی تأسیس شد. بنیادگذاران انجمن مخفی از روحانیان اصلاح‌طلب و میانه‌رو بودند. انجمن، در نظام‌نامۀ خود بر تشکیل عدالت‌خانه، تعدیل مالیات، انتظام قشون، اصلاح و ترویج تجارت، توجه به مالکیت و زمین، تعیین اختیارات حکام، اصلاح امور گمرکی، رسیدگی به وضعیت ارزاق و اجناس، تأسیس مدارس علمی و کارخانه‌ها، تعیین تکلیف وزارت خارجه، اصلاح مواجب و مستمری‌های دولتی و تعیین حدود وزرا و وزارتخانه‌ها با ملاحظۀ شرع تأکید داشت. نهان‌کاری و دیگر اصول انجمن با سوگند به قرآن مقرّر می‌شد. اعضای انجمن مخفی در تلاش برای مقابله با استبداد و محو تسلط بیگانگان بر کشور درپی تنویر افکار عمومی، تشویق مردم به کسب علوم و معارف جدید و آشنایی با زبان‌های خارجی و ارتقای آگاهی و آمادگی جامعه برای پذیرش حکومت مشروطه و حاکمیت قانون بودند. تأسیس مجلس شورای ملی از اهداف سیاسی انجمن بود. انجمن مخفی در اتحاد بین دو روحانی شاخص مشروطه‌خواه، سیدمحمد طباطبایی و سیدعبدالله بهبهانی، و پیشبرد نهضت مشروطه‌خواهی نقش برجسته‌ای داشت. پس از پراکنده‌شدن اعضای انجمن در ۱۳۲۴ق/۱۲۸۵ش، انجمن مخفی با نام «انجمن مخفی ثانی» از سوی ناظم‌الاسلام کرمانی احیا شد. با پیروزی انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی انجمن‌ها و مجامعی که فعالیت‌های غیرعلنی یا نیمه‌علنی داشتند، رفته‌رفته جای خود را به احزاب و گروه‌های علنی دادند. آرمان‌ها و برنامه‌های انجمن مخفی و بنیادگذاران آن در وجود حزب اعتدالی، که یکی از دو حزب اصلی مجالس دوم و سوم بود، تبلور یافت.