انقلاب روسیه (۱۹۱۷)

اِنقلاب روسیه (۱۹۱۷)(Russian Revolution)

دو انقلابِ فوریه و اکتبر ۱۹۱۷ (براساس تقویم یولیانی) در روسیه. با سرنگونی خاندان رومانوف آغاز شد و با تأسیس دولت شوروی کمونیستی، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، به‌پایان رسید. در اکتبر کارگران و ملوانان بلشویک، به رهبری ولادیمیر ایلیچ لنین، ساختمان‌های دولتی را اشغال کردند و قدرت را به‌دست گرفتند. کمبود مواد غذایی و سوخت، سرکوب مداوم مردم از سوی حکومت تزاری، و ناکامی‌های ارتش روسیه در جنگ جهانی اول سبب برانگیختن انقلاب فوریه (مارس برطبق تقویم غربی) شد. شورش‌های پتروگراد (نام سن‌پترزبورگ در ۱۹۱۴ـ۱۹۲۴) به کناره‌گیری تزار نیکلای دوم و تشکیل دولتی موقّت متشکّل از لیبرال‌ها و تنی‌چند از سوسیال دموکرات‌ها به ریاست شاهزاده گئورگی یوگنویچ لووف (۱۸۶۱ـ۱۹۲۵) انجامید. پس از آن، لووف جای خود را در مقام ریاست دولت، به اَلکساندر کرنسکی، سخنوری سرشناس، داد که می‌خواست انقلاب را ثبات بخشد. اما از دولت موقّت حمایت اندکی می‌شد و سربازان، ارتباطات، و حمل‌ونقل تحت کنترلِ «شورای کارگران، دهقانان، و سربازان پتروگراد» قرار داشتند؛ در اصل، این شورا درخلال انقلاب ناکام ۱۹۰۵ تشکیل شده بود. در آوریل ۱۹۱۷ لنین رهبر بلشویک‌ها، که از ۱۹۰۵ در تبعید به‌سر می‌برد، به روسیه بازگشت و بلشویک‌ها به فرماندهی او و با حمایت از اصلاحات ارضی (با شعار «همۀ قدرت در دست شوراها») و با درخواست پایان درگیری روسیه در جنگ جهانی اول، که لنین آن را جنگی امپریالیستی می‌خواند، کنترل شوراها را به‌دست گرفتند. در انقلاب اکتبر کودتایی، در شب ۲۵ـ۲۶ اکتبر (برابر ۶ـ۷ نوامبر در تقویم غربی)، کارگران و ملوانان بلشویک ساختمان‌های دولتی و کاخ زمستانی در پتروگراد را گرفتند و به‌نام مردم وزیران دولت موقّت را بازداشت کردند. دومین کنگرۀ شوراهای سراسر روسیه، که روز بعد منعقد شد، خود را حکومت جدید روسیه خواند و لنین رهبر کشور شد. لنین در سخنرانی‌اش در این کنگره قطع فوری دخالت روسیه در جنگ جهانی را اعلام و از بازگرداندن زمین به دهقانان حمایت کرد. بلشویک‌ها در زمان کوتاهی زمام امور شهرها را در دست گرفتند، نظارت کارگری در کارخانه‌ها برپا داشتند و بانک‌ها را ملّی کردند. همچنین، چِکا (پلیس مخفی) را برای سرکوبی مخالفان بنیاد نهادند و با امضای پیمان برست ـ لیتوفسک، با آلمان صلح کردند (۱۹۱۸). در همان سال، درپی تلاش عناصر ضد بلشویک ارتش برای به‌دست‌گرفتن قدرت، جنگ داخلی روسیه درگرفت. جنگ داخلی تا ۱۹۲۲ ادامه یافت؛ در این سال ارتش سرخ، که لئون تروتسکی آن را تشکیل داد، سرانجام بر سفیدها (هواداران حکومت تزاری) غلبه کرد؛ اما این پیروزی به بهای خسارات و صدماتی سنگین به‌دست آمد و پس از آن، کمونیست‌ها بر کشور کاملاً تسلّط یافتند. در دوران جنگ داخلی حدود ۲میلیون نفر از روسیه گریختند. انقلاب اکتبر رویدادی مهم و استثنایی بود، زیرا در کشوری به‌وقوع پیوست که کشور صنعتی پیشرفته‌ای نبود. اغلب سوسیالیست‌ها، ازجمله بلشویک‌ها انتظار داشتند که انقلاب نخست در آلمان روی دهد. در سال‌های پیوسته پس از انقلاب روسیه، لنین همچنان منتظر وقوع انقلاب در اروپا بود، اما به‌جز یک انقلاب کمونیستی گذرا در مجارستان، بقیۀ اروپا همچنان کاپیتالیست ماند. پس از مرگ لنین و تبعید تروتسکی به مکزیک، یوسیف استالین، دبیرکلّ حزب کمونیست، از ۱۹۲۲ اندیشۀ انقلاب جهانی را رد کرد و به‌جای آن برای استقرار «سوسیالیسم در یک کشور» کوشید.

 

---