اودسا
اودِسا (Odessa)
شهر بزرگ بندری در جنوب اوکراین، بر ساحل دریای سیاه[۱]، با ۱,۰۲۲,۳۰۰ نفر جمعیت (۲۰۰۳). بندر تجاری، پایگاه دریایی، و از مراکز گردشگری است. مرکز بزرگ فرهنگی در اوکراین و بزرگ‌ترین شهر در تمام سواحل دریای سیاه است. این شهر در اواخر دورۀ امپراتوری روسیه، مهم‌ترین شهر اداری، بعد از مسکو و سن‌پترزبورگ[۲]، بود. بندر اودسا از جهت ساخت‌وسازهای شهری و حضور چشمگیر اسلوب‌های ایتالیایی و فرانسوی در شهرسازی، شباهت‌های زیادی به شهرهای مدیترانه‌ای دارد. ژنرال سوورف در ۱۷۹۴، به‌دستور کاترین دوم[۳] (کاترین کبیر[۴])، در حوالی یک مهاجرنشین سابق یونانی، به نام اودوسوس، این شهر را ساخت. اودسا از نخستین قرون میلادی در تصرف یونانی‌ها بود. تاتارهای کریمه نیز در منطقۀ عمومی اودسا قلعه‌هایی ساخته بودند. بندر اودسا درخلال جنگ کریمه[۵] (۱۸۵۳ـ۱۸۵۶) مدتی به‌اشغال فرانسه و انگلیس درآمد. در انقلاب ۱۹۰۵ نقش مؤثری داشت. شورش ملوانان رزم‌ناو پوتمکین[۶] در این بندر صورت گرفت. محمد علیشاه قاجار، پس از فرار نهایی از ایران، در ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱، تا انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و سقوط دولت تزاری در اودسا ساکن بود. این شهر از ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۰ عمدتاً در اختیار ارتش سفید و ارتش‌های بیگانه قرار داشت. در این سال دولت شوروی در بندر اودسا مستقر شد. ارتش رومانی در ۱۹۴۱ و پس از حملۀ آلمان به شوروی این بندر را اشغال و در مدت دو سال آسیب‌های جدی به آن وارد کرد. نظامیان رومانیایی دَه‌ها هزار نفر از مردم این شهر را، که بسیاری از آنان یهودی بودند، کشتند و بسیاری نیز ناپدید شدند. شهر اودسا تا فروپاشی شوروی ازجملۀ بزرگ‌ترین بندرهای آن کشور به‌شمار می‌آمد.