اوین
اِوین
منطقه‌ای کوهستانی در تهران در غرب تجریش و جنوب درکه، و هم‌اکنون نام محله‌ای در منطقۀ یک شهرداری تهران، شمیرانات. روستایی قدیمی و نام آن احتمالاً ایون یا اِذون بوده است که در گویش اهالی به اوین تبدیل شده است. در منابع تاریخی قرن ۸ق، از آن با عنوان اذون یاد شده است. هنگام احداث خیابان درکه، آثاری قدیمی کشف شد که گواه تاریخی بودن این منطقه است. در اوین دو بقعه با نام‌های امامزاده مُطیّب و امامزاده عزیز در غرب دانشگاه شهید بهشتی (ملّی سابق) قرار دارد که سادات اوین خود را از نسل آن‌ها می‌دانند و اعتقاد دارند که آن‌ها در دورۀ عباسیان به این منطقه آمده بوده‌اند. ساکنان اوین از شش طایفه، ازجمله افغانی‌ها و سمنانی‌ها، تشکیل می‌شده‌اند که تا چندی پیش به لهجۀ شمیرانی تکلّم می‌کردند. اوین در دورۀ قاجار، موقوفۀ آستان قدس رضوی و ییلاق مردم تهران بود. از آن دوره باغ‌هایی باقی مانده بود که از آن میان، باغْ‌درّه در ۱۳۲۵ش به اردوگاه تعلیماتی لشکرِ دو، و در اواخر دهۀ ۱۳۴۰ش به زندان اوین تبدیل شد. باغ‌های دیگر: سرْاستخر، که در دورۀ رضاشاه به محمدرضا پهلوی تعلّق گرفت؛ باغ امین‌حضور در ابتدای درکه و باغِ بالا بود که آسیابی نیز داشت. در دورۀ محمدرضا شاه پهلوی، در پی تأسیس دانشگاه ملّی (شهید بهشتی کنونی)، پارک شاهنشاهی (ملّت کنونی)، باشگاه شاهنشاهی (انقلاب کنونی)، مدرسۀ فرانسوی‌ها (رازی کنونی)، هتل هیلتون (استقلال کنونی)، هتل اوین و محوطۀ نمایشگاه بین‌المللی تهران، اوین خصلت روستایی خود را از دست داد و زمین‌های کشاورزی آن رفته‌رفته به محله‌های مسکونی تبدیل شدند و دِهِ اوین جزئی از شهر تهران شد. قلعۀ سادات‌آباد آن نیز محلۀ سعادت‌آباد را تشکیل داد.
مهم‌ترین محله‌های اوین، پاچنار است که در گذشته یک چنار بسیار کهنسال در نزدیکی قهوه‌خانه سرآسیاب آن وجود داشت، و پی‌لو و حصار. مقبره‌های شاهزاده حسینقلی میرزا سالور عمادالسلطنه ( ـ۱۳۱۱ش) و شاهزاده قهرمان میرزا سالور عین‌السلطنه ( ـ۱۳۲۴ش) بر تپۀ امامزاده زید از دیگر بناهای تاریخی اوین است. بیمارستان طالقانی، مرکز کنفرانس اسلامی، و سازمان حفظ و پرورش نباتات وزارت کشاورزی از دیگر مراکز مهم اوین‌اند.