ایجاز
ایجاز
(در لغت به‌معنی کوتاه‌کردن) اصطلاحی در علم معانی، بیان‌کردن مطلبی با کمترین واژگان ممکن و کوتاه‌ترین عبارت، بی‌آن‌که در تفهیم مقصود دشواری پیش آید. کلامی را که در آن ایجاز به‌کار رفته موجز می‌گویند. ایجاز بر دو گونه است: ۱. ایجاز حذف که در آن کلماتی از لفظ حذف می‌شود؛ چنان‌که کلمات باقی‌مانده، کلمات حذف‌شده را نشان می‌دهند. در نتیجه، برای معنی‌کردن این گونه جمله‌ها و متن‌ها ناچاریم کلماتی به آن‌ها بیفزاییم: نامم به عاشقی [در جهان] شد و [مردم] گویند [ای سعدی] توبه‌کن؛ توبت‌کردن چه فایده دارد که نام [از میان] شد (سعدی). شرط بلاغت در ایجاز حذف آن است که در فهم معنی خللی وارد نشود و محذوف به قراین معنوی دریافته شود، چنانچه ایجاز باعث تعقید کلام شود، ایجاز مخل است که در شعر سبک هندی فراوان به‌کار رفته است؛ ۲. ایجاز قصر که بیان مطلبی است با کمترین کلمات و بدون حذف کلمه‌ای از آن. در این‌گونه ایجاز، گوینده باید مطلب مفصّل یا تقریباً مفصّلی را بدون تکلّف با کمترین الفاظ بیان کند، مانند «آمدند و کشتند و کندند و سوختند و بردند و رفتند». در ایجاز قصر، معمولاً فعل پُربسامد است. یکی از شیوه‌های رایج برای ایجاز قصر به‌کار بردن ضرب‌المثل‌ها و تمثیلات است. ایجاز تا دورۀ غزنویان متداول بود، اما از آن پس و بیشتر پس از حمله مغول، نثرها به اطناب گرایید.