ایدز
اِیدز (AIDS)
(کوته‌نوشت عبارت انگلیسی Syndrome Acquired Immune Deficiency) به‌معنی نشانگان کاهش ایمنی اکتسابی است. عامل عفونت‌زای بیماری ایدز ویروسی به‌نام اچ‌آی‌وی HIV است. در ۱۹۸۳، لوک مونتانیه[۱]، از انستیتو پاستورِ پاریس، برای اولین‌بار این ویروس را کشف کرد و آن را ویروس همراه لنفوسیت[۲] نامید. در ۱۹۸۴، رابرت گالو[۳]، دانشمند امریکایی، در انستیتو ملی سرطان در بتسدا[۴]، واقع در مریلند، مستقلاً کشف این ویروس را اعلام کرد و آن را ویروس T لنفوسیت‌گرای ۳[۵] نامید. تماس جنسی با جنس مخالف عامل انتقال سه‌چهارم کلّ موارد عفونت‌های ناشی از ایدز در جهان است. در امریکا و اروپا، گروه‌های پرخطر عبارت‌اند از مردان همجنس‌باز، مردان دو جنس‌باز، فواحش، معتادانی که از سرنگ مشترک استفاده می‌کنند، و مبتلایان به هموفیلی و سایر بیمارانی که با فرآورده‌های خونی آلوده درمان شده‌اند. توزیع متفاوت الگوی خطر در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه با شیوع انواع متفاوت ویروس در مناطق گوناگون همراه است. طول عمر ویروس در خارج از بدن کوتاه است. به‌همین سبب، احتمال انتقال عفونت از راه‌هایی جز تماس جنسی، انتقال خون، و سرنگ مشترک آلوده بسیار نادر است. بررسی‌ها نشان می‌دهند که همه‌گیری ایدز با گسترش بیماری در یک یا چند گروه کوچکِ افراد پرخطر شروع میشود. این گروه‌ها عبارت‌اند از فواحش و مشتری‌های آن‌ها، کسانی که بدون استفاده از وسایل حفاظتی نزدیکی مقعدی انجام می‌دهند، و معتادان به موادمخدر تزریقی. گسترش همه‌گیری به گروه‌های کم‌خطر تاحد زیادی به میزان رابطۀ جنسی افراد این گروه با افراد گروه‌های پرخطر وابسته است. شواهد گویای این نکته است که برای پیشگیری از گسترش ایدز باید بلافاصله اقدام کرد. اولین گام، آموزش و بالابردن آگاهی افراد جامعه و راه‌انداختن تلاش‌های وسیع آموزشی است. دومین اقدام مهم، آزمودن زنان باردار از نظر ایدز است. چنانچه زن بارداری آلوده به اِچ‌آی‌وی باشد، باید با داروی ضدویروس درمان شود تا از انتقال ویروس به نوزاد در هنگام تولد جلوگیری شود. بسیاری از افراد آلوده به ایدز علامتی ندارند. در ابتدا تصور می‌شد در فاصلۀ زمانی بین شروع عفونت و ظاهرشدن علایم ایدز ویروس غیرفعّال است. در ۱۹۹۵، پژوهشگران امریکایی اعلام کردند که ویروس حتی در بدن کسانی که بدون علامت‌اند روزانه حدود ۱میلیارد بار تکثیر میشود، ولی دستگاه ایمنی با تولید تعداد کافی یاخته‌های سفید (یاخته‌های سی دی ۴) ویروس‌ها را تخریب می‌کند و باعث مهار عفونت میشود. رفته‌رفته ویروس به‌حدّی جهش پیدا می‌کند که دستگاه ایمنی قادر به ادامۀ مبارزه با آن نخواهد بود. در مراحل پیشرفتۀ ایدز، تقریباً هیچ یاختۀ سی دی ۴ در بدن مبتلایان نمی‌توان یافت. این نتایج نشان می‌دهد درمان افراد آلوده به اِچ‌آی‌وی تا پیش از ظاهرشدن علایم بیماری بسیار مهم است و درمان نباید تا ظهور علایم ایدز به تأخیر افتد. در ژانویۀ ۲۰۰۰، برنامۀ مبارزه با ایدز سازمان ملل اعلام کرد که در دنیا ۳۵میلیون نفر آلوده به اِچ‌آی‌وی‌اند. از این تعداد، ۹۵ درصد در کشورهای در حال توسعه به‌ویژه در منطقۀ آسیا ـ اقیانوسیه زندگی می‌کنند. تا سال ۲۰۰۷ حدود ۸۵میلیون نفر آلوده به ویروس اچ‌آی‌وی بوده‌اند که ۴۰میلیون نفر آن‌ها مرده‌اند. کلاً سالانه حدود ۳میلیون نفر از این بیماری جان خود را ازدست می‌دهند. آمار رسمی ایدز در ایران تا آخر فروردین ۱۳۸۷، ۱۷هزار و ۲۷۰ نفر در کشور بوده است. ولی تخمین می‌زنند که بیماران مبتلا بیش از این رقم باشند. ۹۳.۹ درصد از مبتلایان را مردان و ۶.۱ درصد را زنان تشکیل می‌دهند. در ۱۹۹۱، سازمان جهانی بهداشت برنامه‌ای را برضد ایدز شروع کرد. با شروع به‌کار سازمان مبارزه با ایدز سازمان ملل در ۱۹۹۶، پیگیری برنامۀ ساخت واکسن به این سازمان محوّل شد. در ژوئیۀ ۱۹۹۸، آزمایش‌های بالینی برای آزمودن واکسن روی ۵هزار نفر داوطلب از افراد گروه پُرخطر، شامل مردان همجنس‌باز و کسانی که همسرشان آلوده بود، آغاز شد و به داوطلبین واکسن موردنظر با دارونما تزریق شد. نتایج اولیۀ کارآزمایی، که شرکت امریکایی واکسن‌ژن عهده‌دار اجرای آن بود، در ۲۰۰۱ اعلام شد، ولی تاکنون واکسن کاملاً مؤثری برای پیشگیری این بیماری کشف نشده است.)