ایمن سازی
ایمِن‌سازی (immunization)
فرآیند ایمن‌کردن فرد در برابر بیماری‌های عفونی با روش‌های مصنوعی و مقاوم‌کردن فرد در برابر ابتلا به بیماری. شایع‌ترین روش برای ایمن‌سازی مایه‌کوبی[۱] است. ایمن‌سازی یکی از اقدامات مهم بهداشت عمومی است. اگر اکثر افراد جامعه در برابر یک بیماری خاص ایمن شوند، احتمال بروز همه‌گیری[۲] آن بیماری ناممکن می‌شود. مایه‌کوبی واردکردن مقدار کمی از عامل بیماری‌زا، به‌صورت کشته یا ضعیف‌شده، به بدن فرد است. بدین ترتیب، فرد را در مقابل بیماری حاصل از آن عامل بیماری‌زا ایمن می‌کنند. واکسن‌ها ترکیباتی با نقش پادگنی[۳]، و محرّک یاخته‌های سفید برای ساختن پادتن[۴]اند. پادتن‌ها به باکتری‌های بیماری‌زا می‌چسبند و باعث تخریب آن‌ها می‌شوند. براثر مایه‌کوبی، بدن از نوع پادگن آگاه می‌شود و چنانچه عامل بیماری‌زای زنده وارد بدن شود، دستگاه ایمنی قادر خواهد بود مقادیر زیادی پادتن مناسب تولید کند. بدین‌ترتیب، عامل بیماری‌زا پیش از آن‌که به بدن آسیب برساند، کشته می‌شود. زمانی می‌توان گفت ایمنی فعّال[۵] ایجاد شده است که فرد در تماس با بیماری احساس ناراحتی نکند و متوجه تماس خود با بیماری نشود. مایه‌کوبی در پیش‌گیری از بیماری‌های ویروسی هم مؤثر است. در واقع، مایه‌کوبی بهترین روش برای مبارزه با بیماری‌های ویروسی است، زیرا پادزی‌ها علیه این عوامل مؤثر نیستند. واکسن ام ام آر[۶] از آن جمله است که کودکان را در برابر بیماری سرخک[۷]، اوریون[۸] و سرخجه[۹] ایمن می‌کند. بنا به بررسی هزاران کودک فنلاندی که واکسن ام ام آر به آن‌ها تزریق شده بود، احتمال آسیب‌دیدن کودک براثر تزریق واکسن بسیار کمتر از خطرات ناشی از ابتلا به یکی از این سه بیماری است. اگر مایه‌کوبی جمعیت وسیعی از افرادِ در معرض خطر را پوشش دهد، بیماری بسیار به‌ندرت رخ می‌دهد و ممکن است ریشه‌کن شود. آبله[۱۰] به همین روش ریشه‌کن شد. نگرانی‌هایی دربارۀ واکسن ام ام آر باعث شده است تعداد کمتری از کودکان مایه‌کوبی شوند و این موضوع احتمال بروز همه‌گیری‌های سرخک، اوریون یا سرخجه را افزایش می‌دهد.
تاریخچه. در ۱۷۹۶ ادوارد جنر[۱۱]، مایه‌کوبی برضد آبله را ابداع کرد. در اواخر قرن ۱۹، لوئی پاستور[۱۲] برضد وبا[۱۳]، حصبه[۱۴]، تیفوس[۱۵]، طاعون[۱۶] و تب زرد[۱۷] واکسن‌هایی ساخت. براساس آمار سازمان بهداشت جهانی و یونیسف (۱۹۹۱)، از هر پنج کودک چهار نفر در برابر شش بیماری کشندۀ سرخک، کزاز[۱۸]، فلج اطفال[۱۹]، دیفتری[۲۰]، سیاه‌سرفه[۲۱] و سل[۲۲] مایه‌کوبی شده‌اند.
پژوهش‌های جاری. در ۱۹۹۵، پژوهشگران امریکایی برای نخستین‌بار واکسن‌هایی خوراکی را بر روی انسان آزمایش کردند که با دستکاری ژنتیکی سیب‌زمینی به‌دست آمده بودند. در آزمایش‌های حیوانی، موش‌هایی که با این سیب‌زمینی‌ها تغذیه شده بودند برضد بعضی از عفونت‌های روده‌ای شایع ایمن شدند.