بازرگان، مهدی (تهران ۱۲۸۶ـ۱۳۷۳ش)
مهدی بازرگان (تهران ۱۲۸۶ـ۱۳۷۳ش)
| مهدی بازرگان | |
|---|---|
| زادروز |
تهران ۱۲۸۶ش |
| درگذشت | ۱۳۷۳ش |
| ملیت | ایرانی |
| تحصیلات و محل تحصیل | دانشنامه مهندسی معدن از مدرسه سانترال پاریس |
| شغل و تخصص اصلی | دولتمرد |
| آثار | مذهب در اروپا؛ بعثت و ایدیولوژی؛ ذره بی انتها؛ درس دین داری؛ آزادی هند؛ راه طی شده؛ مدافعات در دادگاه غیرصالح تجدیدنظر نظامی |
| گروه مقاله | تاریخ ایران |
| خویشاوندان سرشناس | حاج میرزا عباسقلی خان (پدر) |
رجل سیاسی و روشنفکر مذهبی معاصر و اولین نخست‌وزیر پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، فرزند حاج میرزا عباسقلی خان از بازاریان تهران. تحصیلات ابتدایی را در مدارس ثروت و سلطانی و دورۀ متوسطه را در دارالمعلمین تهران به پایان رساند. در ۱۳۰۷ برای ادامۀ تحصیل به فرانسه اعزام شد و پس از پنج سال از مدرسۀ سانترال پاریس دانشنامۀ مهندسی معدن گرفت و در کارخانجات صنعتی به کارآموزی مشغول شد. در ۱۳۱۳ به ایران بازگشت و به تدریس ترمودینامیک در دانشکدۀ فنی پرداخت، سپس در راه‌آهن، بانک ملی و ادارۀ ساختمان مشغول به کار شد. بازرگان در «کانون اسلام» با آیت‌‌الله طالقانی آشنا شد و کانون مهندسان را بنا نهاد (۱۳۱۹). پس از مدتی، به معاونت دانشکدۀ فنی تهران و سپس به ریاست آن رسید (۱۳۲۱). در این زمان، انجمن‌های اسلامی دانشجویان، مهندسان و پزشکان را تأسیس کرد. همزمان با عضویت در هیئت‌مدیرۀ خلع ید از انگلیس، به معاونت وزارت فرهنگ نیز منصوب شد (۱۳۳۰). سپس، از طرف دکتر مصدق، رئیس هیئت‌مدیرۀ صنعت نفت گردید و سپس مدیر برنامۀ لوله‌کشی آب تهران شد. بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، به همراه جمعی از وفاداران به دکتر مصدق، «نهضت مقاومت ملی ایران» را تشکیل داد که هدف آن مبارزه علیه استبداد و استعمار و قرارداد کنسرسیوم نفت و انتخابات مجلس فرمایشی دورۀ هجدهم بود. در جریان این مبارزات مخفی، دستگیر و ۵ ماه زندانی شد. در ۱۳۳۹ جبهۀ ملیِ دوم به‌منظور شرکت در انتخابات دورۀ بیستم مجلس شورای ملی تشکیل شد و پس از انحلال مجلس، بازرگان نهضت آزادی ایران را تشکیل داد (۱۳۴۰) که هدف آن «احیای حقوق ملت ایران براساس قانون اساسی و ترویج اصول اخلاقی و اجتماعی و سیاسی براساس مبانی اسلام و مجاهدت برای تأمین بی‌طرفی ایران و تضمین آن به وسیلۀ شرق و غرب» بود. وی به اتهام مخالفت با همه‌پرسی ۶ بهمن ۱۳۴۱ بار دیگر دستگیر و به ۱۰ سال زندان محکوم گردید که پس از گذراندن ۵ سال حبس در ۱۳۴۶ آزاد شد. با ایجاد فضای نسبتاً باز سیاسی در کشور در ۱۳۵۶، به همراه جمعی از فعالان سیاسی «کمیتۀ ایرانی دفاع از حقوق بشر» را تشکیل داد و به ریاست آن انتخاب شد. بازرگان در پاییز ۱۳۵۷، با امام خمینی (ره) در پاریس دیدار کرد و در بازگشت به ایران، از سوی امام به ریاست گروه منتخب ایشان جهت تأمین سوخت مورد نیاز مردم منصوب گردید و در ۱۶ بهمن ۱۳۵۷ با حکم امام خمینی (ره) به نخست‌وزیری دولت موقت انتخاب شد. پس از ماجرای گروگانگیری سفارت امریکا، از ریاست دولت استعفا کرد و به عضویت در شورای انقلاب درآمد (آبان ۱۳۵۸). در دورۀ اول مجلس شورای اسلامی نیز نمایندۀ مردم تهران بود و پس از پایان دورۀ نمایندگی از سِمَت‌های دولتی کناره گرفت. از آن زمان تا پایان عمر به فعالیت در نهضت آزادی و تحلیل و تبیین وضع کشور و تألیف و تصنیف پرداخت. سرانجام در سن ۸۷سالگی درگذشت و در قم مدفون گردید. بازرگان، حدود ۱۰۰ اثر در مقولات سیاسی، اجتماعی، و اسلامی از خود بر جا گذاشت که معروف‌ترین آن‌هاست: مذهب در اروپا؛ بعثت و ایدئولوژی؛ ذرۀ بی‌انتها؛ درس دین‌داری؛ آزادی هند؛ راه طی‌شده؛ مدافعات در دادگاه غیرصالح تجدیدنظر نظامی؛ علمی‌بودن مارکسیسم؛ آفات توحید؛ باد و باران در قرآن؛ عشق و پرستش؛ سیر تحول قرآن. پس از استعفا از نخست‌وزیری، کتاب‌هایی با عنوان ارزیابی ارزش‌ها؛ گمراهان؛ و انقلاب ایران در دو حرکت را نوشت. مسائل و مشکلات نخستین سال انقلاب از زبان رئیس دولت موقت (مجموعۀ سخنرانی‌ها و اعلامیه‌ها، پیام‌ها و مصاحبه‌های او، ۱۳۶۱، تهران)؛ آخرت و خدا؛ هدف بعثت انبیاء آخرین کتاب‌های اوست.