باغ فردوس
| باغ فردوس | |
|---|---|
| نام فارسی | باغ فردوس |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| موقعیت | حومۀ شمالی تهران |
| کاربری | فرهنگی - دولتی |
| مشخصات معماری | ترکیبی از معماری دورۀ رنسانس اروپا و دورۀ ساسانی |
| زمان ساخت | دورۀ محمدشاه قاجار |
| سازنده | استاد حسین معمار |
باغ فردوس
بنای ییلاقی خانوادۀ معیرالممالک در حومۀ شمالی تهران در دورۀ محمدشاه قاجار. در پایان سلطنت محمدشاه، در زمینی با مساحت ۱۰هزار مترمربع در نزدیکی کاخ محمدیه و میدان تجریش کنونی بنا شد. مالک آن حسین‌علی‌خان معیرالممالک، وزیر مالیه و خزانۀ سلطنتی بود. او در باغ عمارتی دو‌طبقه به سبک آن زمان ساخت که به فیل‌گوش شهرت داشت. عمارت فیل‌گوش اندکی بعد از بین رفت و پسر او، دوستعلی معیرالممالک دوم، داماد ناصرالدین شاه، در جای آن عمارتی دو‌طبقه و بسیار مجلل در مساحتی بیش از ۱۰۰۰ مترمربع ساخت که سرپرست آن استاد حسین معمار بود. او باغ را نیز توسعه داد و «فردوس» نام گذاشت. طرح و نقشۀ عمارت ترکیبی از معماری دورۀ رنسانس اروپا و دورۀ ساسانی بود و اهمیت آن در استفاده فراوان از تزئینات مانند گچ‌بری‌هایی متنوع، مقرنس‌کاری‌ها، آینه‌کاری‌ها، کارهای چوبی و شیشه‌های رنگی بود. دو اتاق از اتاق‌های متعدد بنا برای کار به دو نقاش معروف عصر، میرزا اسماعیل جلایر و میرزا موسی پسر حاج میرزا حسین ممیز، اختصاص داده شده بود. حوضخانۀ عمیق و بزرگ عمارت نیز مقرنس‌کاری داشت. باغ فردوس گلخانه‌های متعدد داشت و اندرونی ۶هزارمتری آن در جنوب غربی و به رشک بهشت معروف بود. دوست‌محمدخان، پسر دوست‌علی‌خان، کبوترخانه‌ای با ۱۰۰۰ کبوتر در باغ فردوس داشت. باغ فردوس، بر اثر عدم حفاظت و مراقبت، رو به ویرانی نهاد تا جایی که از سنگ‌های مرمر نمای آن برای عمارت امیریه استفاده شد. سرانجام، در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، از مالکیت خانوادۀ معیرالممالک خارج شد. در ۱۳۱۶ش، عمارت بیرونی به وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش کنونی) واگذار و دبیرستان شاهپور در آن تأسیس شد. احتمالاً از این زمان آن محله باغ فردوس نامیده شد. در دهۀ ۱۳۳۰ش، محمود افشار اندرونی باغ را خریداری و وقف کرد و، با گسترش مساحت آن، به مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا و مؤسسۀ باستان‌شناسی دانشگاه تهران اختصاص داده شد و بنای بیرونی دو دهۀ بعد به مالکیت وزارت فرهنگ و هنر درآمد. امروزه موزۀ سینمایی در بنای بیرونی تأسیس شده و در بخشی دیگر از باغ کتابخانه‌ای عمومی با فضایی سبز احداث شده است.