باغ فرمانفرما
باغ فرمانفرما
(یا: باغ فرمانیه) از املاک عبدالحسین میرزا فرمانفرما، در تهران، محلۀ کنونی فرمانیه. در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه در حومۀ شمال غربی تهران قدیم در خیابان باغ‌شاه (سپه بعدی، امام خمینی کنونی) در ده‌هکتار مساحت بنا شد. در آن زمان، عبدالحسین میرزا «سالار لشکر» لقب داشت و، به همین سبب، باغ او سالاریه نامیده می‌شد. پس از ملقب‌شدن او به فرمانفرما، نام آن به باغ فرمانفرما تغییر کرد. این باغ و ساختمان‌های متعدد آن برای سکونت او و همسران و فرزندانش بود، از جمله یک عمارت کلاه‌فرنگی که به همسر اول او عزت‌الدوله، دختر مظفرالدین شاه، اختصاص داشت. باغ بیرونی و کاخ فرمانفرما در وسط باغ اصلی بنا شده بود و درِ آن به خیابان باغ‌شاه باز می‌شد. عمارت بیرونی از ایوانی با سقف و ستون‌های گچ‌بری‌شده، دو سفره‌خانۀ کوچک و بزرگ، یک اتاق خصوصی ۴۰متری، یک اتاق کار، چند اتاق دیگر و زیرزمین وسیع و کاشی‌کاری‌شده تشکیل شده بود. زیرزمین، محل کار منشی و کارمندان فرمانفرما بود. در سفره‌خانۀ بزرگ یا سالن پذیرایی، دو تابلو از ملاقات شاه طهماسب با همایون، پادشاه هند، به دیوارها آویخته بود. خیابانی نیم‌دایره باغ بیرونی را به باغ اصلی وصل می‌کرد.
باغ فرمانفرما از تجهیزات و وسایل رفاهی برخوردار بود که در آن زمان استثنایی به‌شمار می‌رفت. خیابان فرمانفرما دارای قرائت‌خانه‌ای به نام انفاق بود و کلاس زبان خارجی و باشگاه فوتبال داشت. از قنات کوثر یا فرمانفرما که احداثیِ عبدالحسین میرزا بود به همۀ ساختمان‌ها، از جمله عمارت‌های مستخدمان و آشپزخانه‌ها، آب لوله‌کشی شده بود و آشپزخانه‌ها به آب گرم و ظرفشویی‌های امروزی مجهز بودند. یک کارخانۀ برق خصوصی روشنایی ساختمان‌ها را تأمین می‌کرد. در سالن پذیرایی، یک دستگاه سینماتوگراف نصب شده بود. در عکاسخانه و تاریک‌خانۀ خصوصی باغ نیز یک عکاس به علاقه‌مندان اندرونی عکاسی یاد می‌داد.
فرمانفرما، در اواخر عمر، بخش بزرگی از ملک خود را به چهار پسرش واگذار کرد. یکی از پسران او در سهمیۀ ۳۰هزار متری خود بنایی ساخت که بعدها به سفارت سوئیس فروخته شد. عباس میرزا، ملقب به سالار لشکر، پسر دوم فرمانفرما، سهم خود را به رضاخان سردار سپه فروخت که بعدها در آن کاخ مرمر احداث شد. باغ بیرونی فرمانفرما در اواخر سال ۱۳۱۵ دچار آتش‌سوزی شد و در اوایل ۱۳۱۷ش، با توسعۀ تهران، در بخش اعظم باغ فرمانفرما خانه‌سازی و شهرسازی شد. بخشی از باغ و عمارت آن از اواخر حکومت رضاشاه تاکنون به عنوان اقامتگاه ییلاقی، در اختیار سفارت ایتالیاست.