بانک و بانکداری
بانک و بانکداری (bank and banking)
مؤسسه‌ای مالی که با قبول سرمایه‌های سپرده‌شده در آن به شرکت‌ها و افراد وام می‌دهد و به مشتریان خدمات مالی عرضه می‌کند. عرضه خدمات مالی به مشتریان و شرکت‌های تجاری بانکداری نام دارد که مشتمل است بر عملیات مربوط به حساب‌های جاری، پس‌انداز، اعطای وام و غیره. در امپراتوری بابل معاملات بانکی به‌شیوۀ ابتدایی آن رواج داشت، چنان‌که بر روی ستونی که قوانین حمورابی حک‌شده مقرراتی برای دادن وام و قبول سپرده‌های تجاری ذکر شده است. در این شهر تجارتخانه‌ها و بانک‌های بزرگی وجود داشت که در آن‌ها دادن تمسک، حواله و برات و نیز دریافت ربح معمول بود؛ معابد هم به عملیات بانکی محدودی مبادرت می‌کردند. در یونان علاوه بر بانک‌های خصوصی، برخی معابد ازجمله معبد دلفی به‌کار صرافی اشتغال داشتند و سپرده‌های مردم را می‌پذیرفتند و به اشخاص یا شهرها وام اعطا می‌کردند. در چین در ۶پ‌م بانکداری به‌نوعی رواج داشت که با اختراع کاغذ و به‌کارگیری آن در عملیات بانکداری اهمیتی بسزا یافت و همین کشف بود که برای اولین‌بار تهیه اسناد، تنظیم محاسبات و نگاهداری حساب‌ها و نقل و انتقال اسناد را به‌شکلی ارزان و ساده مقدور و چاپ و نشر اسکناس را ممکن ساخت. در اوایل قرون وسطا، اقوام مختلف به‌ویژه یهودی‌ها عملیات صرافی و بانکی را انجام می‌دادند، ولی با مخالفت و تعصب شدید مقامات کلیسا علیه دریافت ربح از افراد این فعالیت تقریباً محدود شد. در دورۀ رنسانس با پیشرفت تدریجی دادوستد فعالیت‌های بانکی نیز توسعه یافت. در ایران بانکداری قبل از دورۀ هخامنشی به‌شیوۀ ابتدایی مرسوم بود و در انحصار معابد و شاهزادگان قرار داشت. در دورۀ هخامنشیان بازرگانی رونق گرفت و پول و مسکوک رواج یافت و بدین‌ترتیب فعالیت بانکداری آغاز شد.
دوران معاصر. اولین بانکی که در ایران تأسیس شد بانک جدید شرق نام داشت که مرکز آن در لندن بود. بانک شاهی (شاهنشاهی) از دیگر بانک‌هایی بود که در ۱۸۷۲ (۱۲۵۱ش) در ایران تأسیس شد و مؤسس آن فردی انگلیسی به‌نام جولیوس دو رویتر بود. سپس بانک استقراضی روس ایجاد شد که صاحب‌امتیاز آن فردی روسی بود و ۷۵ سال در ایران فعالیت کرد. در ۱۳۰۷ش بانک ملی ایران رسماً در تهران آغاز به‌کار کرد و نخستین بانک ایرانی بود که به‌چاپ و نشر اسکناس پرداخت. پس از آن بانک‌های ایرانی متعددی تشکیل شدند که به امور بانکداری اشتغال دارند. دغدغۀ مهم مسلمانان در استفاده از تسهیلات بانکی و اخذ سود در قبال سپرده در همۀ کشورهای اسلامی مسئله حرمت رباست که نوعاً در بانک‌ها رایج است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جمعی از فقهای طراز اول کشور از سوی امام خمینی (ره) برگزیده شدند تا روش‌های موجود در بانکداری را بررسی و با توجه به اصول و مقررات فقه اسلامی و با استفاده از عقود شرعی نسبت به انطباق روش‌های موجود با احکام اقتصادی اسلام و حذف ربا اقدام کنند. این طرح به قانون بانکداری اسلامی موسوم گردید و در بانک‌های جمهوری اسلامی ایران تاحدی به‌اجرا گذارده شد.