بایبورد

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

بایْبورد

(در لفظ تُرکی، بایْبورت)، شهری باستانی در شمال آسیای صغیر، در شمال غرب ارزروم، واقع در ترکیۀ کنونی. در عصر امپراتوری روم جزو قلمرو آن کشور بود و پس از تجزیۀ امپراتوری به دولت روم شرقی تعلّق گرفت. امپراتور ژوستینیانوس قلعۀ رومی بایبورد را تعمیر و تحکیم کرد. مدتی در تصرّف ارمنستان قدیم بود و سپس مسلمانان آن‌جا را فتح کردند. با هجوم ترک‌ها به آسیای صغیر از نخستین شهرهای ترک‌‌نشین شد. چندبار بین روم شرقی و ترکان سلجوقی دست به دست شد. مدتی هم در زیر سلطۀ امپراتوری طرابزون قرار گرفت. سرانجام سلاجقۀ روم بر این شهر مسلّط شدند (۱۲۰۲م)، آن را رونق بخشیدند، و قلعۀ بایبورد را نوسازی کردند. در نبرد کوسه‌داغ به دست مغول‌ها افتاد. در دورۀ حکومت ایلخانان ایران، به‌سبب شکوفایی تجارت بین تبریز و طرابزون، شهری آباد و منزلگاه مهم کاروان‌ها بود. مارکوپولو از معادن غنی نقرۀ آن یاد کرده است. در این دوره لقب دارالجلال داشت و از مراکز مهم فرهنگی بود. مدارس محمودیه و یاقوتیه در بایبورد تأسیس شد و مکتب مولویه رواج گرفت. بعد از مرگ ابوسعید بهادرخان (۱۳۳۴م) در معرض تهاجمات حاکمان ارزروم بود. دانشمندیه، آل جلایر، قراقویونلوها و آق‌قویونلوها بر این شهر حکومت کردند. در ۱۵۰۱ شاه اسماعیل صفوی آن را گرفت امّا پس از جنگ چالدران (۱۵۱۴) به دست ترکان عثمانی افتاد. سلیمان قانونی به قصد حمله به ایران، قلعۀ بایبورد را تعمیر اساسی کرد (۱۵۴۱). در ۱۵۵۳ شاه طهماسب صفوی به آن شهر حمله برد. در جنگ روس و عثمانی (۱۸۲۸ـ۱۸۲۹) و در ۱۸۷۸ و ۱۹۱۶ به اشغال روس‌ها درآمد و آسیب فراوان دید.