بنگلادش
بَنْگِلادِش
موقعیت. جمهوری بنگلادش در شرق شبه‌جزیرۀ هند و در ساحل شمال خلیج بنگال جای دارد. کشور هند از غرب و شمال و شرق، میانمار از جنوب شرقی، و خلیج بنگال از جنوب این سرزمین را در میان گرفته‌اند. مساحت بنگلادش۱۴۷,۵۷۰ کیلومتر مربع و شهر داکا[۱] پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. بنگلادش سرزمین همواری است که عمدتاً از آبرفت رودخانه‌های عظیم گنگ[۲] و براهماپوترا[۳] و تیستا[۴] پدید آمده است. نواحی جنوبی این کشور را دلتای پهناور رودخانه‌های مزبور فراگرفته و نواحی شرقی را تپه‌های چیتاگنگ[۵] از کشور میانمار (برمه) جدا می‌کند و بلندترین نقطۀ کشور، کوه موداک[۶] با ارتفاع ۱,۰۵۳ متر، در همین ارتفاعات جا دارد. اراضی کشور بنگلادش بسیار حاصل‌خیز و در عین حال در مقابل سیلاب‌های عظیمی که به‌ویژه در بارندگی‌های مونسون[۷]، این کشور را تهدید می‌کند، آسیب‌پذیرند. جنگل‌های پهناور کَرنای سونداربانز[۸] در جنوب از عظیم‌ترین جنگل‌های جهان از این نوع است و ساحل کاکس بازار[۹] واقع در جنوب شرقی طویل‌ترین دریا‌کنارهای جهان محسوب می‌شود. کرانه‌های جنوبی کشور بنگلادش از بریدگی‌ها و خورهای بی‌شماری تشکیل شده و جزایر پست بسیاری دارد که غالباً براثر جزر و مد دریا یا طغیان رودخانه‌ها به زیر آب فرو می‌روند. مهم‌ترین جزایر آن عبارت‌اند از ساندویپ[۱۰]، هاتیا[۱۱]، داخین شهبازپور، کوتوبدیا[۱۲]، مایسخال[۱۳]، و سنت مارتینز[۱۴]. بنگلادش از نظر تقسیمات کشوری به پنج ناحیه تقسیم می‌شود و مهم‌ترین شهرهای آن عبارت‌اند از داکا، چیتاگنگ، خولنا[۱۵]، راجشاهی، نارایا‌نگنج[۱۶]، و رانگپور[۱۷]. اقلیم بنگلادش گرم و مرطوب و پرباران است و بیشتر بارندگی‌های آن در فصل مونسونی تابستان یا از خرداد تا مهر روی می‌دهد و در زمستان‌ها وزش بادهای شمال شرقی موجب خشک‌شدن هوا در روزها و خنک‌شدن شب‌ها می‌شود. بادهای مزبور در اسفندماه تغییر جهت می‌دهند و پدیدۀ توفندهای سیل‌زا[۱۸] را به همراه می‌آورند. فروردین و اردیبهشت زمان شدت‌یافتن طوفان‌های ساحلی و تلاطم دریا و هجوم امواج خروشان به‌سوی سواحل جنوب است. براثر آسیب‌های ناشی از این پدیده در طغیان رود گنگ در ۱۹۹۸ تقریباً دوسوم از این کشور به زیر آب فرو رفت و بیش از ۲۲میلیون نفر بی‌خانمان، و ۷۰۰ نفر کشته شدند. میزان بارندگی بنگلادش از ۱,۲۵۰ میلی‌متر در غرب تا ۲,۵۰۰ میلی‌متر در جنوب شرقی و ۵هزار میلی‌متر در شمال شرقی متغیر است. دمای شهر داکا در دی‌ماه ۱۹ درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۷.۲ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۲,۸۳۱ میلی‌متر می‌رسد.
اقتصاد. با این‌که بنگلادش از زرخیزترین نواحی کشاورزی جهان است، در عین حال یکی از فقیرترین کشورهاست. اقتصاد این کشور بسیار وابسته به زمین است که آن نیز بستگی به وضعیت اقلیم و طبیعت دارد. سیلاب‌های ناشی از امواج خروشان دریا و طغیان رودخانه‌ها و آفت‌های گیاهی، از عوامل ویرانگر کشور و اقتصاد بنگلادش محسوب می‌شوند. برنج عمده‌ترین محصول کشاورزی این سرزمین است و کنف و چای و نیشکر در ردیف‌های بعدی قرار دارند. کمتر از دَه درصد اراضی بنگلادش از جنگل پوشیده شده و تولید و صدور چوب و الوار و مصنوعات چوبی نیز از جایگاه خاصی برخوردارند. بنگلادش از نظر منابع زیرزمینی چندان غنی نیست. فولاد، (مواد شیمیایی و نساجی مواد اولیه آن از خارج وارد می‌شود)، تولید طناب از کنف و تهیه کاغذ از چوب بامبو ازجمله فعالیت‌های صنعتی این کشور محسوب می‌شوند و لیگنیت، سنگ آهک، خاک چینی، و سیلیس مهم‌ترین کانی‌های آن به‌شمار می‌آیند. شبکۀ راه‌آهن بنگلادش، که یاد‌آور روزهای استعمار است، نسبتاً وسیع است و استفاده از راه‌های آبی درون‌بومی به تسهیل حمل‌و‌نقل داخلی کمک می‌کند. دوچرخه‌های مخصوص ریکشا[۱۹] در رفت و آمدهای شهری نقش مؤثری دارند و بندر چیتاکنگ ارتباط بین‌المللی دریایی این کشور را برقرار می‌کند. بنگلادش یکی از تولیدکنندگان عمدۀ ماهی و فرآورده‌های آن است و میزان صید آن به ۹۲۴,۰۵۶ تن می‌رسد.حکومت و سیاست. نوع حکومت بنگلادش جمهوری چندحزبی با یک مجلس قانون‌گذاری است. رئیس‌جمهور که در رأس امور قرار دارد، با آرای پارلمانی و برای پنج سال انتخاب می‌شود و معاون خود را شخصاً برمی‌گزیند. مجلس بنگلادش ۳۰۰ عضو دارد که مردم آنان را برای پنج سال انتخاب می‌کنند و رهبر حزب حائز اکثریت، مقام نخست‌وزیری را برعهده می‌گیرد.مردم و تاریخ. جمعیت بنگلادش حدود ۱۵۱,۲۳۸,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۱۰۲۴.۸ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۱.۳ درصد است و حدود ۹۸ درصد از جمعیت آن را بنگالی‌ها تشکیل داده‌اند. اکثر نزدیک به اتفاق آنان مسلمانان‌اند و ۷۶.۵ درصدشان در روستاها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان بنگالی است. میانگین امید به زندگی در این کشور ۶۰ سال است و ۴۱ درصد از بزرگ‌سالان این کشور باسوادند. بنگلادش به زبان بومی به معنای سرزمین بنگال‌هاست. بنگالی‌ها که در تاریخ و فرهنگ شبه‌قارۀ هند نقش بسزایی داشته‌اند، در قرن ۳پ‌م ضمیمۀ امپراتوری موریا شدند و از قرن ۸ تا ۱۲م در تصرف شاهان هند شمالی بودند. بعد از قرن ۱۳م، اسلام در این سرزمین اشاعه یافت و در قرن ۱۷ در استیلای مغولان هند قرار گرفت و در ۱۷۶۰ مستعمرۀ بریتانیا شد. پس از جنگ جهانی دوم با نام پاکستان شرقی به دولت اسلامی پاکستان پیوست؛ این وضعیت موجب نارضایی بنگالی‌ها شد و در ۱۹۷۰ به اعلام استقلال پاکستان شرقی و جنگ داخلی و سرکوب استقلال‌طلبان از سوی دولت پاکستان انجامید. شیخ مجیب‌الرحمان، رهبر بنگالی‌ها، که به هند تبعید شده بود، در ۱۹۷۱ به میهن خود بازگشت و به نام بنگلادش اعلام استقلال کرد و خود سمت ریاست جمهوری کشور نوبنیاد بنگلادش را برعهده گرفت. نیروهای ارتش هند، که از استقلال‌طلبان بنگالی حمایت می‌کرد، ارتش پاکستان غربی را درهم شکست و طبق قانون اساسی ۱۹۷۲ نظام جمهوری بر کشور حاکم شد.