بیات ترک

بَیات تُرک
نام یکی از آوازهای ایرانی و از مُتعّلقات دستگاه شور. شاهد آن درجۀ سوم شور است و گام آن برخلاف ابوعطا و دشتی که همان گام شور است، از درجۀ سومِ شور آغاز می‌شود. منظور از گام دُوری از نت‌ها در فاصلۀ اکتاو یا کمتر از آن در فاصلۀ چهارم یا پنجم است که روی اغلب درجه‌های آن مقام یا لحن یا گوشۀ خاصی بنا می‌شود و با مفهوم اروپایی آن تفاوت دارد. این آواز مانند دشتی و افشاری نت متغیر ندارد و تنها مُدگردی آن از طریق گوشۀ شکسته، به افشاری است. برخی از گوشه‌های بیات ترک که امروز متداول است عبارت‌اند از درآمد، کرشمه، جامه‌دران، دوگاه و مهدی ضرابی، فیلی، شکسته، شهابی، قطار، روح‌الارواح، مهربانی، و مثنوی. دُعای مخصوص اذان در بیات ترک و در گوشۀ روح‌الارواح خوانده می‌شود و بهترین اذانی که تاکنون خوانده شده اذانِ مؤذن‌زاده اردبیلی است. گوشۀ شهابی را ابوالحسن صَبا وارد ردیف بیات ترک کرد. عارف قزوینی، تصنیف‌ساز معروف دورۀ قاجار و اوایل پهلوی، اعتقاد داشت که نام اصلی بیات ترک، بیات زند است و اصولاً ترک‌ها چنین آواز و لحنی ندارند. خاتمۀ بیات ترک اغلب روی نت شاهد آن، درجۀ سوم شور، است؛ مگر در گوشه روح‌الارواح که به شور ختم می‌شود. دور نت‌ها در فاصلۀ یک اکتاو در پرده‌های بیات ترک از مایۀ do. فاصلۀ نت‌ها و درجه‌ها از هم در گام بیات ترک عبارت‌اند از دومِ بزرگ، دومِ بزرگ، دومِ کوچک، دومِ بزرگ، دومِ بزرگ، دومِ نیم بزرگ، دومِ نیم بزرگ. برخی از آهنگ‌های معروف در بیات ترک عبارت‌اند از دوضربی ترک اثر صبا؛ بس کن ای دل اثر عارف قزوینی؛ بر آستان جانان اثر پرویز مشکاتیان با صدای محمدرضا شجریان؛ و دوضربی ترک اثر علی‌اکبر شهنازی.