بیرون زدگی چشم
بیرونزدگی چشم (Exophthalmos)
(یا: اگزوفتالمی[۱]؛ اگزوفتالموس؛ پروپتوز[۲]) از بیماریهای چشم. در این بیماری کرۀ چشم بر اثر بعضی بیماریها یا آسیبها از حدقه بیرون زده و چشم برآمدگی پیدا میکند. این وضعیت بر بخشهای دیگر چشم آسیب میرساند و پیشرفت آن باعث نابینایی میشود. با اینکه بیرونزدگی از نظر بعضی بیماری نیست بلکه نشانۀ آن است، ولی بسیاری آن را بیماری دانستهاند. اگزوفتالمی اختلال و بسته نشدن پلکها و در پی آن خشکی سطح چشم (ملتحمه) و قرنیه را به همراه دارد. گاه سوزش و قرمزی خاصی در ناحیۀ بالای قرنیه به دلیل اصطکاک پلکها با سطح چشم را پدید میآورد که از بیماریهای نادر و خطرناک است؛ و در مواردی بر عصب بینایی و شریان چشمی[۳] فشار آورده و آسیب میرساند که عدم رسیدگی، به اختلال در بینایی، دو تا دیدن، مشکل در تمرکز و در نهایت نابینایی منجر میگردد.
علت و زمینه
گریوز یا بیماری بازدو[۴] که در پیدایش اگزوفتالمی تأثیر شایع دارد، از گروه بیماریهای خودایمنی است و به سراغ غدۀ تیروئید بیشفعال رفته تا تأثیرات منفی آن را بزداید؛ اما به اشتباه به کرۀ چشم هجوم آورده و پس از افزایش بافتها و چربیها، زمینۀ بیرونرانی آن را فراهم میسازد. بیمارانی که گریوز در برونآیی چشم آنان دخالت داشته، نشانههایی چون چشمدرد، احساس فشار در چشم، نورهراسی و حساسیت به نور، تاری دید و اختلال در حرکت چشم دارند. سرطانها چون سرطان خون، سرطان بافتی (یا رابدومیوسارکوم[۵]) و سرطان عصبی (یا نوروبلاستوم[۶]) و بعضی تومورها در پیدایش اگزوفتالمی مؤثر هستند. تورم کره چشم باعث حرکت آن به سمت جلو میشود، زیرا حدقه مثل یک ظرف بسته است که فقط جلوی آن باز است. این وضعیت را پروپتوزیس مینامند. به همین دلیل برونآیی چشم را پروپتوز هم نامیدهاند؛ اما تورم داخل حدقه به ضربه و عفونت و بسیاری از آسیبهای دیگر هم بستگی دارد. علتهای دیگر چون آسیب به چشم، اختلال در عضلهها و نگهدارندههای کرۀ چشم، تورم و بزرگی غدۀ اشکی، لخته شدن خون، و عفونت بافتهای چشم (یا سلولیت اوربیت[۷]) هم در ایجاد این عارضه یا بیماری مؤثر هستند.
تشخیص و درمان
معمولاً از نشانههایی چون بیرونزدگی کرۀ چشم، قرمزی، خشکی، پف کردن، آبریزش، احساس جسمی در چشم و پلک زدن بیش از اندازه، این بیماری را تشخیص میدهند. اما برای مطالعۀ بیشتر برای کشف علت، اندازۀ بیرون آمدن و دیگر جنبهها این شیوهها اجرا میگردد: از دستگاه اگزوفتالمومتر[۸] برای اندازهگیری استفاده میشود. سپس با آزمایش خون، آزمایش تیروئید، و تصویربرداری به روش سیتیاسکن و امآرآی سلامت ارگانهای مرتبط را بررسی میکنند. در صورت تشخیص دخالت تیروئید، بیمار به پزشک غدد ارجاع داده میشود. البته چشمپزشک در همۀ مراحل ناظر است. شیوههای دیگر درمان اگزوفتالمی عبارتند از: پرتودرمانی و شیمیدرمانی به منظور اصلاح بافتهای بدخیم و سلولهای مخرب با تابش پرتوها یا داروهای خاص؛ تجویز دارو به منظور اصلاح دستگاه ایمنی بدن، کنترل آنتیبادیها و عفونتزدایی؛ و بالاخره جراحی عضله و بافتها، تودهبرداری، کیستزدایی، برگرداندن کرۀ چشم به جای اولیه، گسترش فضای حدقه، اصلاح پلکها یا بلفاروپلاستی[۹]. انتخاب گزینههای درمانی مزبور بستگی به شرایط بیمار و تشخیص پزشک دارد. رعایت توصیههایی چون سیگار نکشیدن، استفاده از اشک مصنوعی و عینک آفتابی در جریان درمان و بعد از آن اهمیت دارد.
طب سنتی با راهکارهای متفاوت مدعی درمان بیرونزدگی چشم با استفاده از حناء، گریه کردن، سرمه کشیدن، مسواک دندان، شانۀ موها و غیر اینها است. علت این بیماری را افزایش حرارت یا صفرا یا بلغم چشم دانسته که با کارهای یاد شده، چشم متعادل و درمان میشود. اما آمار نمونههای درمانشده و همچنین تأییدی از نهادهای رسمی و تخصصی ارائه نکرده است.