تاتار
تاتار
قوم ترک اوراسیایی، از اقوام ساکن در فدراسیون روسیه، جمهوری‌های آسیای میانه، ترکیه، اوکراین، و لهستان. طبق آخرین سرشماری‌های دورۀ شوروی، ۶,۳۱۷,۰۰۰ نفر تاتار در آن کشور سکونت داشتند. تاتارهای ترکیه را حدود ۵میلیون نفر تخمین زده‌اند و از تاتارهای اوکراین و لهستان آماری در دست نیست. تاتارها بازماندگان اردوی زرین مغولان روسیه و دولت‌های ناشی از آن، خانات قازان و هشترخان و ریازان و کریمه، هستند. اینان، پس از انقراض آن دولت‌ها، تابع دولت روسیه شدند و، پس از انقلاب اکتبر و تشکیل دولت شوروی، جمهوری‌های خودمختار تاتارستان و کریمه را تأسیس کردند. تاتارهای شوروی سابق، به‌استثنای تاتارهای سیبری جنوبی نظیر خاکاس‌ها، شُورها و آلتایی‌های شمنی‌مذهب، مسلمان حنفی‌اند. در ۱۹۸۷، در تظاهراتی که در مسکو برگزار شد، تاتارها خواستار تشکیل دوبارۀ جمهوری خودمختار کریمه و امکان بازگشت به آن شدند، اما کمیسیون ویژه‌ای که برای بررسی درخواست آنان تشکیل شد، این بازگشت را به دلیل استقرار روس‌ها و اوکراینی‌ها در کریمه از ۱۹۴۴ ناممکن ارزیابی کرد. اما در ۱۹۸۸، یک قانون فدرال حق تاتاری‌های تبعیدشده را برای سکونت در کریمه به‌رسمیت شناخت. نام قوم تاتار در سنگ‌نوشته‌های ارغون (حک: ۷۳۱ـ۷۳۴م) آمده است. اینان از دو دستۀ بزرگ به نام‌های «اتوزتاتار» و «توقوزتاتار» تشکیل شده بودند. چینی‌ها در قرن ۳ق/۹م و بعد از آن، همۀ ترکان و مغولانِ پشت دیوار چین را تاتار می‌خواندند. شهاب‌الدین نسوی، در اوایل قرن ۷ق، و زکریای قزوینی، در میانۀ نیمۀ دوم همان قرن، لفظ تاتار را برای مغولان به‌کار برده‌اند. به نوشتۀ خواجه رشیدالدین فضل‌الله، در عصر او مردم دنیای قدیم، به‌جز ایرانیان و اهالی آسیایی میانه، «تمامت اقوام ترک» را تاتار می‌گفتند، حال آن‌که به نوشتۀ گردیزی، تاتارها یکی از قبایل هفت‌گانۀ کیماک بودند. ظاهراً، آنچه سبب اطلاق نام تاتار بر اقوام ترک و مغول شد حضور مؤثر جنگجویان تاتار در صفوف مقدم مهاجمان مغول بوده است و ظاهراً همین نقش نام آنان را به شناسنامۀ مغولان و ترکان، به‌ویژه در روسیه و اروپا تبدیل کرده است. این نام در ایران و آسیای میانه، رفته‌رفته تحت‌الشعاع نام مغول قرار گرفت و از نیمۀ دوم قرن ۷ق متروک شد. نام این قوم در زبان‌های اروپایی تارتار نوشته و تلفظ می‌شود.