تباشیر

تَباشیر

(یا به غلط طَباشیر) ماده‌ای بلورمانند، عمدتاً سیلیسی، شیری‌رنگ و نسوز که در گره‌های ساقۀ (نوعی خیزران) به نام علمی Bambusa arundinaceae از تیرۀ گندمیان و بومی هند تولید می‌شود. واژۀ تباشیر صورت تحریف‌شدۀ واژۀ سانسکریتی تَوَکْ کشیرا (به معنی «شیرۀ پوست») است. تاریخچۀ شناخت تباشیر و خواص آن مختص حکیمان دورۀ اسلامی است زیرا ماسرجویه بَصْری (قرن ۱ق) پیش از حکیمان سایر ملل از این ماده نام برده است. هندیان از قدیم‌الایام این ماده را از این گیاه استحصال کرده‌اند و تا قرن نوزدهم نیزارهای خیزران را آتش می‌زدند تا راحت‌تر این ماده را به‌دست آوردند تا این‌که دولت هند در پایان قرن ۱۹، سوزاندن خیزران‌ها را ممنوع کرد. حکمای اسلامی طبع تباشیر را سرد و خشک دانسته‌اند و آن را برای گرمی مزاج و صفرا مفید دانسته‌اند. همچنان آن را برای تقویت معده، رفع حالت اندوه، زخم‌های دهان، بواسیر و برفک دهان کودکان مفید دانسته‌اند. به عقیدۀ برخی مواد شیمیایی موجود در تباشیر (ازجمله سیلیس، پتاس، پروکسید آهن و اکسید آلومینیوم) مؤیّد این خواص نیست. در ایران از قدیم‌الایام مواد معدنی گوناگونی را که از معادن به‌دست می‌آمد به نام تَباشیر در انواع مختلف (ازجمله تَباشیر فرنگی، قمی و ...) به مردم فروخته‌اند.