تبت
تَبَّت (Tibet)
منطقۀ خودمختار در بخش جنوب غربی چین، با ۱,۲۲۱,۶۰۰ کیلومتر مربع مساحت و ۲,۲۹۰,۰۰۰ نفر جمعیت (۱۹۹۳). بسیاری از چینی‌ها در تبت ساکن‌اند و ۲میلیون تبتی نیز در چین در خارج از تبت به‌سر می‌برند. مرکز آن لهاساست. هرچند تبت دارای حکومت خلق و کنگرۀ خلق خاص خود است، ولی ملی‌گرایان تبتی این استان را تحت کنترل استعماری چین می‌شناسند. نیرویی که کنترل امور را در تبت در دست دارد حزب کمونیست چین است که نمایندۀ محلی آن از ۱۹۸۵ وُو جینگهوئا[۱]ست. حکومتی در تبعید نیز در دارمسالا، واقع در هیماچال پرادشِ هند، محل زندگی دالایی لاما[۲] وجود دارد. دین مردم این منطقه از دیرباز لامائیسم[۳] است، که صورتی از آیین بودایی از شاخۀ ماهایاناست. تبت فلاتی لم‌یزرع است که در جنوب و جنوب غربی با رشته‌کوه‌های هیمالایا و در شمال با کوه‌‌های کونلون احاطه شده و از غرب به شرق آن نیز رشته‌کوه‌های بوکامانگا، قره‌قورم، و دیگر رشته‌کوه‌ها کشیده شده است. ارتفاع متوسط این سرزمین ۴هزار تا ۴,۵۰۰ متر است. رودهای ساتلج[۴]، براهماپوترا[۵] و سِند[۶] از تبت سرچشمه می‌گیرند. این سرزمین دریاچه‌های متعددی دارد که بیشترشان شورند. حیوان اهلی اصلی این سرزمین عژگاو(یاک) است. برخی از صنایع آن عبارت‌اند از تولید پشم، بوره، نمک، شاخ، مشک، گیاهان معطر، خز، طلا، سنگ نور، جیوه، منسوجات، مواد شیمیایی، و ماشین‌آلات کشاورزی. تبت دارای بزرگ‌ترین ذخایر اورانیوم جهان است.
تاریخچه. تبت از قرن ۵م یک پادشاهی مستقل بود و در حدود ۱۷۰۰ تحت حکومت ظاهری چین قرار گرفت. از ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۳، لهاسا به اشغال سربازان چینی درآمد ولی پس از آن استقلال تبت از نو برقرار شد. چینی‌ها در ۱۹۴۹ به تبت هجوم بردند و با امضای معاهدۀ مه ۱۹۵۰ حاکمیت چین بر تبت به‌رسمیت شناخته شد، اما در ضمن به تبت خودمختاری محلی داده شد. در ۱۹۵۹، شورشی که از مناطق مرزی آغاز شده بود تا لهاسا گسترش یافت و از حمایت حکومت محلی تبت برخوردار گشت ارتش آزادی‌بخش چین این قیام را سرکوب کرد و دالایی لاما با همراه ۹هزار تن از مردم تبت به هند گریختند. در ۱۹۶۵، تبت به‌صورت منطقه‌ای خودمختار در چین درآمد. از ۱۹۷۹ رهبران پکن سیاست آزادمنشانه‌تر و مصلحت‌جویانه‌تری در قبال تبت اتخاذ کردند. کشاورزی، حشم‌داری و تجارت سنتی از نو احیا شد، تعدادی از رهبران سیاسی قدیمی و شورشیان به مقام خود بازگردانده یا عفو شدند، و ارتقای کادرهای بومی تبتی تشویق شد. از این‌ها گذشته، در قبال لامائیسم تساهل بیشتری نشان دادند، معابد تخریب‌شده در جریان انقلاب فرهنگی سالهای ۱۹۶۵ تا ۱۹۶۸ تعمیر شدند، و تلاش‌هایی برای متقاعدکردن دالایی لاما به بازگشت از تبعید صورت گرفت. در سپتامبر تا اکتبر ۱۹۸۷، بارها در ۱۹۸۸، و نیز در مارس ۱۹۸۹ تظاهرات‌هایی به هواداری از استقلال تبت در لهاسا برگزار شد که همگی به دست سربازان چینی با قدرت سرکوب شدند. در مه و اکتبر ۱۹۸۸، پلیس تظاهرات مسالمت‌جویانۀ راهبان و مردم غیرنظامی را به گلوله بست. در ۱۹۸۹، تظاهرات‌هایی که در مخالفت با چین برگزار شد سرکوب و همۀ خارجیان از تبت اخراج شدند. این برخوردها نمایانگر قدرتمندی مستمر احساسات ملی تبتی‌هاست. این کشور برای چین اهمیت راهبردی زیادی دارد و ۵۰هزار تا ۱۰۰هزار سرباز در آن مستقرند و پایگاه موشک‌های هسته‌ای نیز در ناگچوکا[۷] قرار دارد. دالایی لاما به کمونیست‌ها، که در ژوئن ۱۹۹۶ موج تازه‌ای از سرکوب برضد دین و هویت ملی تبتی‌ها را آغاز کرده بودند، اعتراض کرد. کارماپا لاما[۸]، رهبر بودایی ۱۴سالهای که سومین چهرۀ بسیار مقدس در تبت شناخته می‌شد و از حمایت رسمی حکومت چین نیز برخوردار بود، در ژانویۀ ۲۰۰۰ از سرکوب‌ها گریخت و تبت را به مقصد هند ترک گفت و از آن‌جا تقاضای پناهندگی سیاسی کرد.