تذکرةالاولیاء
تَذکِرةُ‌الاولیاء
کتابی به فارسی، در شرح حال و روایت مناقب و کرامات ۷۲ تن از اولیاء صوفیه و بزرگان از امام جعفر صادق (ع) تا حسین بن منصور حلاج، تألیف شیخ عطار نیشابوری. عطار، پس از ذکر نام و سرگذشتی کوتاه از هریک از مشایخ، به تفصیل به کرامات، حالات و سخنانِ آنان می‌پردازد. آغازین و انجامین تذکره‌های کتاب، دربارۀ امام صادق (ع) و امام باقر (ع) است. نثر کتاب، پخته و زیبا و در مواردی بسیار آهنگین و دلنشین است و از این‌جهت در شمار ارزشمندترین متونِ نثر فارسی است. گذشته از پاره‌ای اعتقادات مذهبیِ مؤلّف و شماری حکایاتِ عجیب، این کتاب از نظر شرح حال مشایخِ گذشته و اطلاعات تاریخی آن روزگار از ارزشمندترین آثار در نوع خود است.
تذکرةالاولیاء بارها (ازجمله به کوشش نیکلسون و دکتر محمد استعلامی) به‌چاپ رسیده و به عربی و سوئدی ترجمه و از نظر بلاغی و زبانی تحلیل شده است. در تصحیح محمد استعلامی فصل‌های دیگری با عنوان «ذکر متأخران از مشایخِ کِبار» بر این کتاب افزوده شده که حالات و سخنان ۲۵ تن از عارفان قرن‌های چهارم و پنجم را دربردارد. آخرین و دقیق‌ترین تصحیح تذکره‌الاولیاء، توسط محمدرضا شفیعی کدکنی و به همت نشر سخن در سال 1398 به چاپ رسیده است. این تصحیح ارزشمند که کار پژوهش، مقابله نسخ و تصحیح و نگارش مقدمه‌اش در بازۀ زمانی 30ساله‌ای توسط شفیعی کدکنی انجام و در دوجلد منتشر شده، پیش از انتشار تعداد پرشماریش پیش‌فروش شد و در روز نخست انتشار، نسخه‌های باقیمانده در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تمام شد؛ با این حال هم‌اکنون چاپ ششم کتاب که در همان سال 1398 منتشر شده در دست است.
اسامی مشایخ کباری که در تذکرةالاولیاء فصلی به آنها اختصاص داده شده (72 تن اصلی) به این ترتیب است: ابن محمّد جعفرالصّادق، رضی‌اللّه عنه؛ اویس القرنی؛ حسن بصری؛ مالک دینار؛ محمّد بن واسع؛ حبیب عجمی؛ ابوحازم مکّی؛ عتبة بن الغلام؛ رابعه عدویّه؛ فضیل بن عیاض؛ ابراهیم ادهم؛ بشر حافی؛ ذوالنّون مصری؛ بایزید بسطامی؛ عبداللّه بن المبارک؛ سفیان ثوری؛ ابوعلی شقیق، ابوحنیفه؛ شافعیّ المطّلبی؛ امام احمد حنبلۀ داود طائی؛ حارث محاسبی؛ ابوسلیمان دارائی؛ ابن سمّاک؛ محمّد بن اسلم الطّوسی؛ احمد حرب؛ حاتم اصم؛ سهل بن عبداللّه التّستری؛ معروف کرخی؛ سری سقطی؛ فتح موصلیّ؛ احمد بن ابی الحواری؛ احمد خضرویه بلخی؛ ابوتراب نخشبی؛ یحیی بن معاذ؛ شاه شجاع کرمانی؛ یوسف بن الحسین؛ ابوحفص حدّاد؛ حمدون قصّار؛ منصور بن عمّار؛ احمد بن عاصم انطاکی؛ عبداللّه خبیق؛ جنید بغدادی؛ عمرو بن عثمان مکّی؛ ابوسعید خرّاز؛ ابوالحسین نوری؛ عثمان حیری؛ محمّد رویم؛ ابن عطا؛ ابوعبداللّه بن الجلا؛ ابراهیم رقّی؛ یوسف بن اسباط؛ ابویعقوب اسحاق النّهرجوری؛ سمنون محبّ؛ ابومحمّد مرتعش؛ ابوعبداللّه محمّد بن فضل؛ ابوالحسن بوشنجی؛ محمّد بن علیّ التّرمذی؛ ابوبکر ورّاق؛ عبداللّه منازل؛ علی سهل اصفهانی؛ خیر نسّاج؛ ابوالخیر اقطع؛ ابوحمزه خراسانی؛ احمد مسروق؛ عبداللّه تروغبدی؛ عبداللّه مغربی؛ ابوعلی جوزجانی؛ ابوبکر کتّانی؛ ابوعبداللّه محمّد بن خفیف؛ ابومحمّد جریری؛ حسین بن منصور.
اسامی ملحقات (25 تن دیگر مشایخ) به ترتیب درج در کتاب: ابراهیم خوّاص؛ شیخ ممشاد دینوری؛ شیخ ابوبکر شبلی؛ ابونصر سرّاج؛ شیخ ابوالعبّاس قصّاب؛ شیخ ابوعلی دقّاق؛ شیخ ابوالحسن خرقانی؛ شیخ ابراهیم شیبانی؛ ابوبکر صیدلانی؛ شیخ ابوحمزه بغدادی؛ شیخ ابوعمرو نجید؛ شیخ ابوالحسن الصّائغ؛ شیخ ابوبکر واسطی؛ شیخ ابوعلی ثقفی؛ شیخ جعفر خلدی؛ شیخ علی رودباری؛ شیخ ابوالحسن حصری؛ شیخ ابواسحاق شهریار کازرونی؛ ابوالعبّاس سیّاری؛ شیخ بوعثمان مغربی؛ ابوالقاسم نصرآبادی؛ ابوالعبّاس نهاوندی؛ شیخ ابوسعید ابوالخیر؛ شیخ ابوالفضل حسن؛ امام محمدباقر (ع).