ترکیه
تُرکیه Turkiye/Turkey
موقعیت. جمهوری ترکیه عمدتاً در آسیای غربی و بخش کوچکی از آن در اروپای جنوب شرقی جا دارد. این کشور از شمال به بلغارستان، دریای سیاه، و گرجستان؛ از شرق به ارمنستان و ایران؛ از جنوب به عراق، سوریه، و دریای مدیترانه؛ و از غرب به دریای اِژِه و یونان محدود می‌شود. مساحت آن ۷۷۹,۴۵۰ کیلومتر مربع و شهر آنکارا[۱] پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. کشور ترکیه از دو بخش آسیایی و اروپایی تشکیل شده است که به‌وسیلۀ تنگه‌های بوسفور[۲] و داردانل[۳] و نیز دریای مرمره[۴] از هم جدا شده‌اند: الف ـ بخش آسیایی یا آناتولی[۵]، که به آسیای صغیر نیز موسوم است، حدود ۹۷درصد از مساحت کشور را شامل می‌شود. این قسمت فلاتی است که بیشتر کوه‌های آن منشأ آتشفشانی[۶] دارند و به همین سبب غالباً دستخوش پدیدۀ زمین‌لرزه است. رشته‌کوه‌های ثور[۷] به موازات کرانه‌های مدیترانه قرار دارند و ارتفاعشان به حدود ۳,۵۰۰ متر می‌رسد. این کوه‌ها دیوارۀ جنوبی فلات آناتولی[۸] را تشکیل می‌دهند و تپه‌ماهورها و کوه‌هایی با ارتفاع بالغ بر ۱,۷۰۰ متر که رو به شرق بر بلندایشان افزوده می‌شود، دیواره‌های غربی آن را پدید می‌آورند. در کرانه‌های جنوبی، جز خلیج اسکندرون[۹] و خلیج آنتالیا[۱۰]، عارضۀ مهم دیگری وجود ندارد و برعکس شاخابه[۱۱]ها، دماغه‌ها، شبه‌جزیره‌ها، و جزیرک[۱۲]های ساحلی فراوان از ویژگی‌های کرانه‌های غربی است. بخشی از جلگه‌های ساحلی این نواحی مانند جلگۀ شمالی خلیج اسکندرون و نیز درّه‌های پهناور رودخانه‌هایی که به دریای اِژِه می‌ریزند، ازجمله مهم‌ترین نواحی کشاورزی ترکیه محسوب می‌شود. کوه‌های کوزی آنادولو داغ‌لاری (یا کوه‌های آناتولی شمالی) که ارتفاع آن‌ها گاه به ۳,۹۰۰ متر می‌رسد، دیواره‌های شمالی فلات آناتولی را تشکیل می‌دهند. کوه‌های مزبور با شیب تند به دریاکنارهای باریکی منتهی می‌شود که در سراسر سواحل جنوبی دریای سیاه گسترده‌اند. نواحی مرکزی فلات آناتولی از رشته‌کوه‌های نامنظمی تشکیل شده که رودخانه‌های دجله[۱۳]، فرات[۱۴]، قِزِل‌ایرماق، سقاریه[۱۵]، کِلکیت[۱۶]، یشیل ایرماق، جیحان[۱۷]، سیحان[۱۸]، مِندِرِس[۱۹]، چوروه[۲۰] و بسیاری رودهای دیگر در دره‌های آن‌ها جریان دارند. نواحی شرقی فلات مزبور، که به کوه‌های ایران می‌پیوندند، مرتفع‌ترین بخش ترکیه را تشکیل می‌دهند و کوه آرارات یا آغری‌داغ، نزدیک مرز ایران، با بلندی ۵,۱۳۷ متر مرتفع‌ترین کوه این کشور است. رودخانۀ اَرَس از همین ارتفاعات سرچشمه می‌گیرد. وان گولو (دریاچۀ وان)[۲۱]، بزرگ‌ترین دریاچۀ ترکیه، با مساحت ۳,۶۷۵ کیلومتر مربع نیز در همین ناحیه قرار دارد. علاوه بر دریاچۀ مزبور، دریاچه‌های دیگری نیز در ترکیه وجود دارند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از توز گولو[۲۲]، بِی‌شهیر گولو، و اِغریدیر گولو. ب ـ بخش اروپایی ترکیه که به تراکیای شرقی معروف است، حدود ۲۳,۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. این بخش از یک جلگۀ مرکزی تشکیل شده و تپه‌ماهورها و ارتفاعاتی آن را محصور کرده‌اند که ارتفاع آن‌ها در شرق به حداکثر می‌رسد؛ کوه اولوداغ، با ارتفاع ۲,۵۴۳ متر از این جمله است. حدود یک‌چهارم از این بخش را اراضی مزروعی فراگرفته و رودخانۀ اِرِگِنه[۲۳] مهم‌ترین رود آن به‌شمار می‌آید. کشور ترکیه به ۸۰ استان تقسیم شده و شهرها و بندرهای مهم آن عبارت‌اند از آنکارا، استانبول، ازمیر، آنتالیا (انطالیه)، بالکسیر[۲۴]، بورسه[۲۵]، دیاربکر[۲۶]، انطاکیه[۲۷] (آنتاکیا)، اسکندرون، قونیه، اَدَنِه؛ و طرابزون. اقلیم نواحی ساحلی ترکیه مدیترانه‌ای است. زمستان‌هایش آرام و پرباران و تابستان‌های آن خشک و بسیار گرم است. بارندگی نواحی داخلی نسبتاً کم و نامنظم، زمستان‌های آن بسیار سرد و پربرف و یخبندان و تابستان‌هایش گرم و تقریباً خشک است. میانگین دمای شهر آنکارا در دی‌ماه ۰.۱ـ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۲۳.۱ درجۀ سانتی‌گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۳۷۸ میلی‌متر است. پوشش گیاهی نواحی ساحلی ترکیه از نوع گیاهان مدیترانه‌ای و عمدتاً بلوط و کاج است. پوشش جنگلی کوه‌های آناتولی شمالی از دیگر نواحی انبوه‌تر است و افرا، بلوط، گردو، فندق، و علف گیاهان غالب این منطقه‌اند. سیاه‌گوش، گرگ، خرس، روباه، شغال، آهو، گراز، گربۀ وحشی، کفتار، و بز کوهی نیز حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند.
اقتصاد. بهبود اقتصاد ترکیه روند کندی دارد و به سوخت و مواد غذایی وارداتی وابسته است. خشکبار، پنبه، چای، و تنباکو از اقلام صادراتی این کشور است و غلات، چغندرقند، محصولات جالیزی، صیفی‌جات، سیب‌زمینی، انگور، انجیر، ذرت، پنبه، زیتون، دانه‌های روغنی، مرکبات و انواع میوه ازجمله فرآورده‌های کشاورزی ترکیه به‌شمار می‌آیند. چهارپایان، گاو، گوسفند، و بز از احشام و مرغ و ماکیان، تخم‌مرغ، پنیر، و لبنیات از فرآورده‌های دامی این کشور است. وسعت جنگل‌های ترکیه ۸.۹میلیون هکتار و میزان تولید چوب آن ۱۷.۶میلیون متر مکعب است. وزن ماهی صید شده و شیلات ترکیه ۵۷۶هزار تن است و سیمان، فولاد، آهن، کود، سیگار، شکر، روغن زیتون، کاغذ، اسیدسولفوریک و مواد شیمیایی، الیاف کتانی، منسوجات، فرش، کامیون، سواری و تراکتور محصولات صنعتی آن را تشکیل می‌دهند. صنعت گردشگری از منابع ارزآور ترکیه است و درآمد آن به ۲.۵میلیارد دلار در سال می‌رسد. پوشاک، محصولات غذایی، ماشین‌آلات، منسوجات، فرآورده‌های صنعتی و فولاد جزو اقلام صادراتی ترکیه است و ماشین‌آلات، اتومبیل، مواد شیمیایی و معدنی، سوخت، موادغذایی و آهن و فولاد جزو اقلام وارداتی آن به‌شمار می‌آیند.
حکومت و سیاست. نوع حکومت ترکیه جمهوری چندحزبی با یک مجلس قانون‌گذاری است. مجلس کبیر ملی ترکیه ۵۵۰ عضو دارد که مردم آنان را برای مدت پنج سال برمی‌گزینند. رئیس‌جمهور کشور را آراء مردم برای مدت هفت سال، و فقط برای یک‌بار، انتخاب می‌کند و رهبر حزب حائز اکثریت نیز مقام اجرایی نخست‌وزیری کشور را برعهده می‌گیرد. عبدالله گل در ۲۰۰۷ به سمت رئیس‌جمهور کشور انتخاب شد.
مردم و تاریخ. جمعیت ترکیه حدود ۷۳,۷۲۲,۹۸۸ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن ۹۴.۶ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۱.۳ درصد است و ترک‌ها ۸۰ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند و ۹۹ درصدشان مسلمان‌اند؛ ۶۵ درصد از مردم در شهرها زندگی می‌کنند و زبان رسمی آنان ترکی است. میانگین امید به زندگی در ترکیه ۷۰ سال است و ۸۴.۵ درصد از بزرگسالان آن با سوادند. آسیای صغیر در طول تاریخ بارها بین امپراتوری‌های بزرگ دست‌به‌دست شده است. در زمان هخامنشیان بخشی از امپراتوری ایران بود، سپس امپراتوری روم بر آن استیلا یافت و نزدیک به ۱۰۵۰ سال نیز ضمیمۀ امپراتوری روم شرقی (بیزانس) بود. سلجوقیان در قرن ۱۱م/۵ق بر آسیای صغیر دست یافتند و سلسله سلجوقیان روم را تأسیس کردند. عثمان اول که از غلامان سلجوقی بود، در ۱۳۰۰م/۶۹۹ق اعلام استقلال کرد و جانشینانش رفته‌رفته بر وسعت متصرفات خود افزودند و امپراتوری عثمانی را بنا نهادند و تا ۱۹۲۲ بر این سرزمین سلطنت کردند. این امپراتوری از یک‌سو تا الجزایر و مراکش و از سوی دیگر تا عربستان و عراق گسترده بود و گاه حدود نیمی از اروپای شرقی را نیز شامل می‌شد. شرکت عثمانی در جنگ جهانی اول و درهم شکستن آن در پایان جنگ، به متلاشی‌شدن امپراتوری عثمانی انجامید و ترک‌های جوان به رهبری مصطفی کمال پاشا (آتاتورک)، در ۱۹۲۲ آخرین سلطان عثمانی را از خلافت خلع و در اکتبر ۱۹۲۳ موجودیت جمهوری ترکیه را اعلام کردند. پس از مرگ آتاتورک، در ۱۹۳۸، عصمت اینونو به ریاست جمهوری رسید و ترکیه در جنگ جهانی دوم بی‌طرفی اختیار کرد. پس از پایان جنگ اغتشاشات و بحران‌های سیاسی و دولت‌های کودتایی متعدد بر کشور حاکم شدند و سرانجام در ۱۹۸۲ در قانون اساسی کشور تجدید نظر شد؛ بدین‌ترتیب، نابسامانی‌ها خاتمه یافت و جمهوری چندحزبی بر کشور حاکم شد.
- ↑ Ankara
- ↑ Bosphorus
- ↑ Dardanelles
- ↑ Marmara Sea
- ↑ Anatolia
- ↑ volcanic origin
- ↑ Taurus
- ↑ Anatolian Plateau
- ↑ Gulf of Iskenderun
- ↑ Gulf of Antalia
- ↑ inlet
- ↑ islet
- ↑ Tigris
- ↑ Euphrates
- ↑ Sakarya
- ↑ Kelkit
- ↑ Ceyhan
- ↑ Seyhan
- ↑ Menderes
- ↑ Coruh
- ↑ Van Gölü
- ↑ Tuz Golu
- ↑ Ergene
- ↑ Balikesir
- ↑ Bursa
- ↑ Diarbakir
- ↑ Antakya