تسبیح
تَسبیح (rosary)
(یا: سُبحه) تعدادی مهرۀ سوراخ‌شده که طبق نظمی خاص از رشته‌ای که دو سر آن به یکدیگر گره می‌خورد در کنار هم قرار می‌گیرند و به‌مثابه وسیله‌ای عبادی در میان پیروان بعضی ادیان به‌کار برده می‌شود. استفاده از تسبیح نزد کلیۀ مسلمانان جز وهابیون معمول است. وهابیون تسبیح را بدعت می‌شمارند و استفاده از آن را جایز نمی‌دانند. از تسبیح برای نگهداری حساب اسامی و اذکار و کلمات و عبارات مقدس استفاده می‌شود. تعداد مهره‌ها ۳۳ یا ۹۹ است. در سبحۀ ۳۳ دانه بین هر یازده دانه مهره‌ای بزرگتر با شکلی غالباً کمی متفاوت جای می‌گیرد که امام خوانده می‌شود. مهره‌ای بسیار بزرگتر در سر تسبیح قرار می‌گیرد که دو سر رشته از سوراخ آن می‌گذرد و در بالای آن گره می‌خورد. این مهره یَد نام دارد. تسبیح ۹۹ دانه مطابق اسماء الحُسنی (نام‌های نیکوی خداوند) است. این تسبیح در اصل برای شمارش این نام‌هاست، امّا در ذکر و صلوات هم به‌کار می‌رود. در میان شیعیان برای ذکر فاطمه زهرا (س) که مشتمل بر ۳۴ الله اکبر، ۳۳ الحمدلله و ۳۳ سبحان‌الله است و بعدا از نمازهای روزانه گفته می‌شود، کاربرد وسیعی دارد. سبحۀ کمتر معمول ۱۰۰۰ دانه در مراسم خاکسپاری برای شمارش ذکر لااله‌الاالله و نیز نزد دراویش مورد استفاده واقع می‌شود. جنس مهره‌ها متنوع است. شیعیان تسبیح ساخته از خاک کربلا و سنیان تسبیح آمده از مکه را ترجیح می‌دهند. در تداول فارسی مهره را دانه، امام را خلیفه و ید را شیخک می‌خوانند. اصل تسبیح تقریباً به‌طور مسلّم هندی است و از سنت بودایی به آسیای غربی راه یافته است. ظاهراً نخست در محافل صوفیه از آن استفاده می‌شده است و اولین‌بار سیوطی (قرن ۹ق) دربارۀ آن توضیحی نوشته است. در صدر اسلام نگهداری شمار اذکار نخست با انگشتان دست و سپس با چیدن هستۀ خرما و یا ریگ انجام می‌گرفت. اصطلاح سبحه در سنت کلاسیک اسلامی به معنای تسبیح کنونی نبوده، بلکه غالباً به متعاقبات نماز و نوافل اطلاق می‌شده است. در حال حاضر مردم عادی، زایران و درویشان نیز تسبیح‌گردانی می‌کنند. استفاده از تسبیح در نزد مسیحیان و بودائیان نیز مرسوم است. در کلیسای کاتولیک رومی و بعضی کلیساهای انگلیکان به دورۀ ذکرهای مرکب از ۱۵۰ «آوه ماریا» (درود بر مریم) و پانزده «پاترنوستر» (دعای ربانی) و «گلوریا پاتری» (متبارک باد پدر)، یا تسبیحی با ۱۶۵ دانه برای نگه‌داشتن حساب این ذکرها اطلاق می‌شود. تسبیح نسبت خاصی با تکریم مریم عذرا دارد.