تعلیل
تعلیل
(در لغت به‌معنی یافتن و ذکرکردن علت) نزد متکلمان، که بر تمثیل (استدلال تمثیلی) تکیه می‌کنند، چنان است که علتِ حکم را در شاهد (اصل) بازمی‌جویند و نشان می‌دهند که این علت در غایب (فرع) نیز موجود است و بدین‌ترتیب حکم شاهد را در مورد غایب به اثبات می‌رسانند (ردّ الغائب الی الشاهد)؛ چنان‌که در تمثیل «آسمان محَدث است، چون مانند خانه دارای شکل است» خانه، شاهد است؛ آسمان، غایب؛ حکم، محَدث‌بودن؛ و تعلیل، نمودن این معنا که علت حدوث (شکل‌داشتن) در غایب (آسمان) هم موجود است. تعلیل با دو روش صورت می‌گیرد: طرد و عکس یا دَوَران، و تردید یا سَبر و تقسیم.