تلر، ادوارد (۱۹۰۸ـ۲۰۰۳)
تِلِر، ادوارد (۱۹۰۸ـ۲۰۰۳)(Teller, Edward)
| ادوارد تلر Edward Teller | |
|---|---|
| زادروز |
بوداپست ۱۹۰۸م |
| درگذشت | ۲۰۰۳م |
| محل زندگی | آلمان - امریکا |
| ملیت | امریکایی زاده مجارستان |
| تحصیلات و محل تحصیل | دانشگاه های آلمانی بوداپست - دکترای دانشگاه لایپزیگ (۱۹۳۰م) |
| شغل و تخصص اصلی | فیزیک دان |
| لقب | پدر بمب هیدروژنی |
| گروه مقاله | فیزیک و مکانیک |
فیزیک‌دان امریکایی زادۀ مجارستان. به پدر بمب هیدروژنی شهرت دارد. از ۱۹۴۲ تا ۱۹۴۶، در ساخت نخستین بمب اتمی در پروژۀ منهتن[۱]، که به بمب شکافتی مربوط بود، همکاری داشت. سپس، از ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۲، مشغول ساخت بمب گُداخت یا بمب هیدروژنی شد. به‌سبب مخالفت با کمونیسم، برای پیشرفت سلاح‌های هسته‌ای سرسختانه تلاش کرد و در دهۀ ۱۹۸۰، از رهبران طرف‌دار برنامۀ «جنگ ستارگان» بود. در محاکمۀ همکارش، رابرت اوپنهایمر[۲]، در دادگاه امنیتی در ۱۹۵۴، یکی از شاهدان اصلی بود. تلر را عموماً الگوی شخصیت اول فیلم استنلی کوبریک[۳]، دکتر استرنج‌لاو[۴] (۱۹۶۴)، می‌دانند. همچنین، او رئیس‌جمهور ایالات متحده امریکا، رونالد ریگان[۵]، را نسبت به عملی‌بودن طرح «جنگ ستارگان» برای استقرار لیزرهای پرتوایکس مجهز به بمب شکافتی در مدار زمین، به‌منظور ساقط‌کردن موشک‌های بالیستیکی دشمن، متقاعد کرد. پیش از این‌که ادامۀ این طرح متوقف شود، میلیون‌ها دلار برای آن هزینه شد. او همچنین پیشنهاد کرده بود که برای جلوگیری از برخورد سیارک‌ها با زمین، از انفجار هسته‌ای بهره‌گیری شود و نیز، با همۀ پیمان‌های مربوط به منع آزمایش‌های هسته‌ای مخالف بود. تلر در بوداپست زاده شد و در همان‌جا در دانشگاه‌های آلمانی درس خواند. دکترایش را در ۱۹۳۰ از دانشگاه لایپزیگ[۶] گرفت. در ۱۹۳۳، با به‌قدرت‌رسیدن نازی‌ها، آلمان را ترک کرد. در ۱۹۳۵، به ایالات متحده امریکا مهاجرت کرد و در واشینگتن دی‌سی[۷] استاد دانشگاه جورج واشینگتن[۸] شد. در ۱۹۴۱، به‌عضویت هیئت علمی دانشگاه کلمبیا درآمد و در ۱۹۴۲، به دانشگاه شیکاگو پیوست تا در زمینۀ شکافت اتمی کار کند. سپس، در لوس آلاموس[۹] در طرح منهتن مشغول کار شد. در پایان جنگ جهانی دوم، با همکاری استانیسلا اولام[۱۰]، طراحی بمب هیدروژنی را تکمیل کرده بود و در ۱۹۵۱، مسئولیت ساخت بمب هیدروژنی را عهده‌دار شد. اولین نمونۀ ساخته‌شدۀ این بمب در ۱۹۵۲ در جزیرۀ آب‌سنگی انیویتاک[۱۱]، در اقیانوس آرام، به آزمایش گذاشته شد. در آن زمان، آزمایشگاه لارنس لیورمور[۱۲] در نزدیکی برکلی[۱۳] در کالیفرنیا[۱۴]، که مؤسسۀ پژوهشی دوم در زمینۀ تحقیقات سلاح‌های هسته‌ای بود، گشایش یافته بود. تلر ضمن آن‌که از ۱۹۵۳ استاد دانشگاه کالیفرنیا بود، از ۱۹۵۴ تا ۱۹۷۵، در لیورمور نیز درمقام معاون مدیر مشغول کار شد. فکر ابتدایی استفاده از انفجار شکافتی برای راه‌اندازی انفجار (گُداخت) گرماهسته‌ای در دوتریم (هیدروژن سنگین) را فیزیک‌دان ایتالیایی‌تبار، انریکو فرمی[۱۵]، مطرح کرده بود. سپس، ریاضیدان لهستان‌تبار، استانیسلا اولام، طرحی را پیشنهاد کرد که در آن، امواج ضربه‌ای ناشی از انفجار شکافتی باعث گرم‌کردن و فشرده‌کردن دوتریم، به‌منظور انفجار آن می‌شد. تلر با استفاده از پرتوهای ایکس ناشی از انفجار شکافتی اول، به‌جای امواج ضربه‌ای، این طرح را اصلاح کرد.