تورسون زاده، میرزا (حصار ۱۹۱۱ـ دوشنبه ۱۹۷۷)
| میرزا تورسون‌زاده | |
|---|---|
| زادروز |
حصار ۱۹۱۱ش |
| درگذشت | دوشنبه ۱۹۷۷ |
| ملیت | تاجیکستانی |
| تحصیلات و محل تحصیل | دوره‌ی آموزگاری زبان فارسی تاجیکی- تاشکند |
| شغل و تخصص اصلی | شاعر، داستان‌نویس، نمایش‌نامه‌نویس و مترجم |
| آثار | صدای آسیا، چراغ ابدی، جان شیرین، پسر وطن، دختر مقدس، آشیان بلند و گلچین اشعار |
| گروه مقاله | ادبیات فارسی |
میرزا تورْسون‌زاده (حصار ۱۹۱۱ـ دوشنبه ۱۹۷۷)
شاعر، داستان‌نویس، نمایش‌نامه‌نویس و مترجم تاجیکستانی. در ۱۹۴۸، ۱۹۶۰، ۱۹۶۳ و ۱۹۶۸ به‌ترتیب برنده‌ی جایزه‌های استالین، لنین، رودکی و نهرو شد و در ۱۹۶۷ به همراه پنج تن از ادیبان سرشناس شوروی، عنوان قهرمان کار سوسیالیستی گرفت. تورسون‌زاده با جنبش صلح جهانی همکاری داشت در مقام ریاست کمیته‌ی هماهنگی صلح آسیا و افریقا به بیشتر کشورهای دنیا سفر کرد. عضو انجمن ادیبان تاجیک، فرهنگستان علوم تاجیکستان، کانون نویسندگان اتحاد شوروی، حزب کمونیست تاجیکستان و از ۱۹۴۶ تا پایان زندگی‌اش، رئیس کانون نویسندگان تاجیکستان بوده است. در ۱۹۳۳ نمایش‌نامه‌ی حکم را نوشت که از نخستین نمایشنامههای تاجیک است. برخی اشعار کلاسیک روسی را به فارسی ترجمه کرده و چندین داستان او دست‌مایه‌ی ساخت فیلم شده است.
زندگی و تحصیلات[۱]
میرزا تورسون‌زاده در روستای قره‌طاق، از توابع شهرستان حصار تاجیکستان، به دنیا آمد. پدرش درودگر بود. مادرش را در شش سالگی از دست داد. تا سال ۱۹۲۵ که برای گذراندن دوره‌ی آموزگاری در دوشنبه ساکن شد به تحصیلات مقدماتی در مکتبخانه و مدرسه مشغول بود. سال ۱۹۲۷ و پس از فارغ‌التحصیل شدن، برای گذراندن دوره‌ی تکمیلی آموزگاری زبان فارسیِ تاجیکی به تاشکند رفت. در آن‌جا با آثار بزرگان ادب فارسی بیشتر آشنا شد و در سال 1930 با اتمام دوره‌ی تحصیلی به دوشنبه بازگشت.
فعالیت‌های فرهنگی و حرفه‌ای
پس از بازگشت، در دفتر روزنامه‌ی «جوانان تاجیکستان» مشغول به کار شد و نخستین محفل شاعران تاجیک را تشکیل داد. در 1934 به عضویت کانون نویسندگان تاجیکستان درآمد و مدتی در تئاتر شهر خجند مشاور ادبی شد. در 1946 به ریاست کانون نویسندگان کشورش برگزیده شد و تا آخر عمر در این‌سمت باقی ماند. تورسون‌زاده در سال 1951 برای عضویت در فرهنگستان علوم تاجیکستان انتخاب گردید. همچنین وی در هیأت دولتی «جایزه‌ی ادبی لنین و استالین» عضویت داشت. و از دوره‌ی نهم تا دهم مجلس اتحاد جماهیر شوروی نیز به عنوان نماینده‌ی مردم تاجیکستان خدمت کرد. تورسون‌زاده از سال 1957 ریاست کمیته‌ی شوروی همصدایی با آسیا و آفریقا را برعهده داشته است.
پیکر تورسون‌زاده در شهرک لوچاب شهر دوشنبه به خاک سپرده شده است. پس از مرگ وی دولت تاجیکستان شهر ریگر را به نامش نام‌گذاری کرد. همچنین با فرمان رئیس‌جمهور تاجیکستان (امام علی رحمان) در تاریخ 7 می 2011، به او که در این‌فرمان «فرزند شرفمند خلق تاجیک» خوانده شده است، برای خدمات بزرگ و متانت در بنیاد پایه‌های استقلالیت جمهوری تاجیکستان، انکشاف ادبیات و فرهنگ و ترغیب هدف‌های صلح، دوستی خلق‌ها و گسترش نفوذ بین‌الخلقی تاجیکستان، مطابق ماده‌ی 69 سر قانون (یا قانون اساسیِ) جمهوری تاجیکستان، عنوان قهرمان تاجیکستان اعطاء شد.
آثار
از میان آثار ادبی ترسون‌زاده، به غیر از اولین کتابش (پرچم ظفر- که چندحکایت، یک‌رساله و دوشعر را شامل می‌شود) می‌توان به صدای آسیا، چراغ ابدی، جان شیرین، پسر وطن، دختر مقدس، آشیان بلند و گلچین اشعار اشاره کرد. همچنین منظومه‌ی «حسن ارابه‌کش» که بوریس کیمیاگرف (کارگردان مطرح تاجیک و سازنده‌ی فیلم مشهور رستم و سهراب) با اقتباس از آن فیلمی ساخته که از کارهای برجسته و مشهور سینمای تاجیکستان محسوب می‌شود. نقش‌های اصلی این فیلم را بیمبولات واتایف (همان بازیگر نقش رستم) و مریم عیسی‌آوا (دیگر بازیگر مشهور تاجیک) بازی کرده‌اند. از دیگر آثار ترسون‌زاده «سلسله اشعار قصه‌ی هندوستان» و «من از شرق آزاد» را می‌توان نام برد. این دوکتاب حاصل سفرهای وی به کشورهای هند و ایران و پاکستان است. تورسون‌زاده در اشعارش ایرانیان و استقبال گرم آنان را ستوده است.
از دیگر فعالیت‌های قلمی وی به ترجمه‌ی آثار پوشکین، نیکولای نکراسوف و شفچنکو، نگارش متن اپراهای طاهره و زهره و عروس، و متن اپرای ملی تاجیکی به نام «شورش واسع» (درباره‌ی قهرمان ملی تاجیکستان واسع بَلجُوانی)، تحقیقاتی در زمینه‌ی فولکلور و جمع‌آوری آثار شفاهی مردم تاجیکستان، در اثری به نام نمونه‌ی فولکوریک تاجیک (به همراه بلدرف) و همچنین نوشتن برخی آثار نمایشی و سینمایی می‌توان اشاره کرد. آثاری همچون نمایشنامههای حکم، خسرو و شیرین و....
جوایز و افتخارات
تورسون‌زاده در زمان حیاتش جوایز ادبی بسیاری را از دولت شوروی و دیگر دولت‌ها دریافت کرد. جوایزی همچون «جایزه‌ی ادبی استالین» در سال 1927، «جایزه‌ی ادبی لنین» در 1960، «جایزه‌ی ادبی رودکی» در 1963، «جایزه‌ی جهانی ادبی- فرهنگی جواهر لعل نهرو» در 1967 و «جایزه‌ی ادبی جمال عبدالناصر» در 1972. دولت اتحاد جماهیر شوروی با عنوان‌هایِ افتخاری «نویسنده‌ی مردمی تاجیکستان» (در سال 1961) و «قهرمان کار سوسیالیستی» (در 1967) از او تقدیر نمود.
شعر تورسون‌زاده
شعر تورسون‌زاده نمونه‌ی ادبیات رسمی اتحاد جماهیر شوروی‌ست. وی هم در قالب‌های سنتی و هم در فرم‌های نو شعر سروده است. شعرهای نوگرایانه‌ی او البته حالت نوقدمایی دارد، اما در زمان خود از شاعران نوآور و پیشرو محسوب می‌شده است. حتی می‌توان گفت تورسون‌زاده از آغازگران نوگرایی در شعر تاجیک به حساب می‌آید. البته شعری ساده و همه‌فهم که محتوای آن گذشته از بخش‌های فرمایشی، حاوی محتوایی انسانی، برابری‌طلب، فقرستیز، معتقد به تساوی زن و مرد و حرمت‌گذار به نژادها، ملیت‌ها و کشورهای مختلف است.
- ↑ بخش عمده‌ی این مقاله از پژوهشی که سعید اسکندری، در همراهی با ادبای تاجیک بر روی زندگی و فعالیت‌های تورسون‌زاده انجام داده و در تاجیکستان منتشر شده، اخذ شده است.