تکواژ

در اصطلاح دستور زبان، کوچک‌ترین واحد معنادار زبان که از تجزیۀ واژه‌ها مشخص می‌شود. تکواژ از همنشینی واج‌ها حاصل می‌شود. بعضی از تکواژها واژه هم هستند. مثال: جملۀ «آن‌ها را نمی‌شناسیم» از هفت تکواژ به‌وجود آمده است که عبارت است از «آن، ها، را، ن، می، شناس، ایم».

تکواژها به چهار نوع تقسیم می‌شوند: ۱. تکواژ قاموسی (آزاد)، که به‌تنهایی و مستقل به‌کار می‌رود و معنا دارد. مثلِ سوز، کتاب، استقلال؛ ۲. تکواژ دستوری (وابسته)، که به‌تنهایی به‌کار می‌رود و معنا دارد، امّا نقش یا رابطۀ دستوری خاصّی را نشان می‌دهد. مثلِ حرف اضافه، حرف ربط، ضمیرها؛ ۳. تکواژ اشتقاقی، که به‌عنوان پیشوند و پسوند و میانوند همراه با پایۀ کلماتِ مشتق می‌آید. مثلِ «ـِ ش، مند، بی، تا» در کلمات دانش، کارمند، بی‌وفا، سرتاسر؛ ۴. تکواژ صرفی، که معنای مستقل ندارد و همراه پایه می‌آید، امّا معنی واژۀ پایه را تغییر نمی‌دهد. مثلِ: نشانه‌های جمع، نشانه صفت تفضیلی و عالی، نشانۀ نکره، پیشوندهای فعلی، ضمیرهای متصل، و شناسه‌ها.