تئاتر ارامنه تبریز
تئاتر ارامنۀ تبریز
نخستین نمایش ارامنۀ تبریز در ۱۲۵۸ش برای کمک به قحطی‌زدگانِ شهر وان اجرا شد. کارگردان نمایش کشیش مسروپ پاپازیان، مدیر مدرسۀ ارمنیان در محلۀ قلعۀ تبریز بود، و با همۀ فشارهای تنگ‌نظرانه‌ای که بر او و همکارانش وارد آمد، دخترش، آشخن، را هم به بازی در نمایش ترغیب کرد. دو نمایشِ پادشاه آشوت، و دو گرسنه در چادری اجرا شد که در خانۀ کشیش پاپازیان بر پا شده بود؛ پس از آن در سال‌های ۱۲۵۹ و ۱۲۶۰ش نمایش‌نامه‌هایی از زبان فرانسوی به ارمنی ترجمه و اجرا شد، از جمله تاجر ونیزی، اثر ویلیام شکسپیر، پزشک قلابی، پزشک پرنده، پزشک عشق، خاک‌های سیاه، دادگاه عدالت، اثر مسروپ پاپازیان؛ و آرشاک دوم. در این دوره، سالن تئاتر احداث نشده بود و نمایش‌ها در خانۀ مسکونیِ تیگران گورویان اجرا می‌شد، که بی‌دریغ از گروه‌های تئاتریِ ارمنی حمایت می‌کرد.
در ۱۲۶۶ش یک گروه تئاتر دوازده نفری از ارامنه تشکیل شد که به‌جز نمایش‌هایی به زبان ارمنی، چند نمایش به زبان ترکی نیز ترجمه و اجرا کردند. تا ۱۲۶۹ش اجرا و تماشای این نمایش‌ها مختص آقایان بود، تا این‌که در ۱۲۷۰ش چند تن از بانوانِ آموزگارِ ارمنیِ محلۀ لیل‌آباد گروه نمایشی تشکیل دادند و در ۱۲۷۱ش نخستین نمایش برای بانوان را اجرا کردند. تبریز در این سال‌ها دو محلۀ ارمنی‌نشین داشت که به‌‌تدریج در هر دو محله تالار نمایش احداث شد. این تالارها را اعضای انجمن دوستداران تئاتر، حمایت و اداره می‌کردند. در فروردین ۱۲۷۹ش دو نمایش‌نامۀ محاسبۀ اشتباه، و باربولی در تالار تئاتر مدرسۀ لیل‌آباد بر روی صحنه رفت، و از ۱۲۸۰ تا ۱۲۸۱ش نمایش‌های عروسی کرچینسکی، از سوخو ـ کابیلن؛ خدعۀ اسکاپن، اثر مولیر؛ مرگ موش، گدایان اشراف‌زاده، خانوادۀ جنایتکار، عیش و نوش و... اجرا شد. در ۱۲۸۲ گروهی با نام تئاتر آناهید تشکیل شد که نمایش حکایت، نوشتۀ قازاروس آقایان را در تالار مدرسۀ هایگازیان تاماریان بر روی صحنه برد. بین 1914 ـ 1915م، تالاری با گنجایش پانصد نفر به نام تالار تئاتر آرامیان، در محلهٔ غلهٔ ارامنۀ تبریز، احداث شد که ارمنیان این شهر حدود سه دهه برای اجرای نمایش از آن استفاده می‌کردند. با احداث این تالار هنر نمایش در نزد ارمنیان تبریز شروع به رشد کرد. از 1916 م به جز ارمنیان گروه‌های نمایشی غیر ارمنی تبریز نیز از این تالار استفاده می‌کردند.
از1920 تا 1924م گروه‌های زیادی از ارمنستان و قفقاز برای اجرای نمایش به تبریز دعوت شدند که از میان آنها نام مگردیچ تاشجیان در هنر نمایش ارمنیان ایران جایگاهی خاص دارد. تاشجیان بین 1919تا 1920م نمایش‌هایی را در تبریز به زبان ارمنی و آذری اجرا کرد. در 1921م با آمدن مانوئل ماروتیان از ایروان، نمایش ارمنیان تبریز گام دیگری به جلو برداشت.
اوج فعالیت گروه‌های نمایشی ارمنی در تبریز از ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ش بود. نمایش‌هایی که آنان در این سال‌ها اجرا کردند عبارت بودند از جنایت (سه بی‌نوا)، اثر الکساندر دوما؛ سیبیراگان، سیاوش و سودابه، اقتباس از شاهنامه، غروب خنده؛ برای شرف، نوشتۀ الکساندر شیروان‌زاده و...