جابر بن حیان، ابوعبدالله (۱۰۷ـ۲۰۰ق)
جابِرِ بن حَیّان، ابوعبدالله (۱۰۷ـ۲۰۰ق)
شیمی‌دان، پزشک و ریاضی‌دان مسلمان. از زندگی دقیق این دانشمند، اسناد موثقی در دست نیست. به روایتی اهل طوس، یا کوفه، یا طرطوسِ شام است. بر طبق برخی اسناد موثق‌تر او پس از فراگیری کیمیا در طوس در جوانی به عراق آمد و به واسطۀ جعفر برمکی به دربار هارون‌الرشید راه یافت. پس از زوال برمکیان به کوفه یا طوس رفت و در انزوا درگذشت. بنابر پاره‌ای از اسناد پس از قرن ۸ ق، وی از اصحاب امام جعفر صادق (ع) بوده و اسرار کیمیا را از آن حضرت آموخته است و این ادعا به‌رغم نبودن اسناد کهن، به‌واسطۀ گرایش‌های شیعی در آثار منسوب به وی، قابل دفاع است. حدود ۵۰۰ اثر در فلسفه، کلام، حساب، هندسه، کیهان‌شناسی، اخترشناسی، طلسمات و غیره که مطالب آن آمیخته به تعلیمات باطنی، هرمسی و فیثاغورسی است به او نسبت داده‌اند. از همین‌رو نزد شرق‌شناسان، این آثار که به‌نام «مجموعۀ جابری» شهرت یافته، بیانگر یک جریان فکری باطنی و احیاناً اسماعیلی است. در هر صورت جابر بن حیان به‌عنوان کاشف سود سوزآور، ید، جیوه، جوهر گوگرد یا اسید سولفوریک، جوهر شوره یا اسید نیتریک شهرت یافته و از او به‌عنوان بنیادگذار شیمی مولکولی یاد می‌شود که تأثیرگذاری او قرن‌ها ادامه داشته است. از آثار چاپ شدۀ منسوب به اوست: تصحیحات کتب افلاطون؛ اصول الکیمیا؛ تفسیر کتاب اُسطقس؛ رسالة 'الایضاح؛ رسائل یازده‌گانۀ اکسیر اعظم.