جامعه سوسیالیست های نهضت ملی ایران
جامعۀ سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران
از احزاب ناسیونالیست چپ دهه‌های ۳۰ و ۴۰ش. در سال ۱۳۳۹ش خلیل ملکی همراه با رضا شایان، میر حسین سرشار و علیجان شانسی تشکیلاتی با نام «جامعۀ سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران» به‌‌وجود آوردند. جامعۀ سوسیالیست‌ها در جبهۀ ملی دوم عضویت نداشت، اما از گروه‌های اصلی تشکیل‌دهندۀ جبهۀ ملی سوم بود. بعضی از اعضای کمیتۀ مرکزی جامعۀ سوسیالیست‌ها علاوه‌‌بر افراد مذکور عبارت بودند از حسین ملک، هوشنگ ساعدلو، عباس عاقلی‌زاده، منوچهر صفا، داریوش آشوری، فرخ داداشپور. در مرداد ۴۴ با دستگیری چهار تن از بنیانگذاران جامعۀ سوسیالیست‌ها، فعالیت‌های جامعه دچار رکود شد و در تیر ۴۸ با درگذشت ملکی، جامعۀ سوسیالیست‌های نهضت ملی عملاً از میان رفت. به موازات فعالیت جامعۀ سوسیالیست‌ها در داخل، در خارج از کشور نیز هواداران خلیل ملکی، جامعۀ سوسیالیست‌های ایرانی در اروپا را تشکیل دادند. این تشکیلات در سال‌های ۳۷ تا ۵۳ فعالیت داشت. از ۱۳۳۸ نشریۀ نامه پارسی به سردبیری امیر پیشداد از همفکران خلیل ملکی به‌‌عنوان ناشر افکار دانشجویان ایرانی در اروپا انتشار یافت و با تشکیل کنفدراسیون محصلان و دانشجویان ایرانی در خارج از کشور در ۱۳۳۹، رهبری این تشکیلات را تا مدت‌ها اعضای جامعۀ سوسیالیست‌های ایرانی در اروپا به‌‌عهده داشتند. در مرداد ۴۴ جامعۀ سوسیالیست‌های ایرانی در اروپا به جبهۀ ملی در اروپا پیوست. نشریات سوسیالیسم و نیرو به‌‌عنوان ارگان این جامعه منتشر می‌شد. بعضی از رهبران جامعۀ سوسیالیست‌های ایرانی در اروپا عبارت بودند از پیشداد، ملک، ساعدلو، داداشپور، آریان، محمدباقر اسحاقی، حمید محامدی، محمدعلی (همایون) کاتوزیان، عبدالله برهان، ناصر پاکدامن، هوشنگ وزیری، حمید عنایت، هوشنگ شیرینلو، منوچهر هزارخانی، علیرضا دریابیگی، پرویز مظفری و حسین حسین‌زاده.